Toplum yapısının temeli olan ailenin kurucuları ve en önemli iki unsuru.

Allah’ın insanlardan korunmasını istediÄŸi beÅŸ kutsal ÅŸeyden biri de, neslin devamıdır. Neslin devamını Allah (c.c.), canlıların kabiliyet ve yapılarına göre belli kanunlara baÄŸlamıştır. Neslini devam ettirebilmek için en büyük zorluklarla karşılaÅŸan canlı da insanoÄŸludur. Ä°nsan, canlıların en güçlüsü olmasına raÄŸmen, doÄŸduÄŸu anda en zayıf olanların başında gelir. Bazı hayvan yavruları doÄŸumdan hemen sonra, bir kısmı da kısa bir zaman sonra ayaÄŸa kalkabildiÄŸi, ihtiyaçlarını gidermeye baÅŸlayabildiÄŸi hâlde insanoÄŸlu ancak, doÄŸumundan yıllar sonra bu seviyeye gelebilir. Neslin devam edebilmesi için bütün bu zorlukları çeken ana babalardır. Anne, yavrusunu dokuz ay karnında taşır, hamilelik süresince pek çok güçlükle karşılaşır, hayatî tehlikeleri de göze alarak çocuÄŸunu doÄŸurur. Hiç bir ÅŸeye gücü yetmeyen bebeÄŸini büyütmek için, uykusundan, istirahatinden, sıhhatinden feragat eder. Nitekim Cenâb-ı Allah şöyle buyurur:

“Biz, insana, ana-babasına iyilikte bulunmayı tavsiye ettik. Özellikle de anasını tasviye ederiz ki, o, kat kat zaafa düşerek ona hamile kalmış, emzirmesi de tam iki sene sürmüştür. Binaenaleyh; bana ve ana-babana şükret. ” (Lokman, 31/14). Aile ve çocuÄŸun ihtiyaçlarını temin etmek için baba yılmadan, usanmadan çalışır, yemez yedirir, giymez giydirir. ÇocuÄŸun bir yeri aÄŸrısa, onlar daha fazla rahatsız olurlar. Çocuklarının rahatını kendi rahatlarına tercih ederler. Bu zahmetli meÅŸgale, deÄŸiÅŸik safha ve ÅŸekillerde olmak üzere yirmi otuz yıl devam eder. Hatta, ana-babanın çocuÄŸuna gösterdikleri ilgi hayat boyu sürer gider.

Allah’ın, ana-baba ve çocuklar arasında yarattığı sevgi ve saygıdan kaynaklanan iÅŸte bu hak-görev iliÅŸkisi, insan neslinin yozlaÅŸmadan, sıhhatli ve saÄŸlam bir ÅŸekilde devam edebilmesinin ve vazgeçilmez bir ÅŸartıdır.

{loadposition header}
Ana-babanın çocuklar üzerindeki haklarını şöyle sıralayabiliriz:

1. Ä°taat (saygı): Çocukların ana-babalarına karşı en önemli görevleri onlara itaat etmek, yapılması haram olmayan isteklerini yerine getirmektir. Cenâb-ı Allah şöyle buyurur: “Biz insana, ana-babasına iyilik yapmasını tavsiye ettik. Bununla beraber, hakkında bilgi sahibi olmadığın (ilah tanımadığın) bir ÅŸeyi bana ortak koÅŸman için sana emrederlerse, artık onlara bu hususta itaat etme.” (el- Ankebût, 29/8) Bu ayet ashabtan Sa’d b. Ebi Vakkâs hakkında nazil olmuÅŸtur. Hz. Sa’d olayı şöyle anlatmaktadır: “Ben anneme hürmet ve itaat eden bir çocuktum, müslüman olunca annem bana:

-Sa’d! bu yaptığın nedir? Ya sen bu yeni dinini bırakırsın, yahut da ben yemem içmem ve sonunda ölürüm. Sen de benim yüzümden; “anasının katili!” diye ayıplanırsın, dedi. Ben; “AnneciÄŸim böyle yapma. Ä°yi bil ki, ben bu dini bırakmam!” dedim. Ve iki gün iki gece bekledim. Kadın ne yedi, ne içti. Bunun üzerine:

“-Vallahi anne, iyi bil ki, senin yüz canın olsa da bunlar birer birer çıksa, ben bu dinimi yine bırakmam. Artık ister ye, ister yeme” dedim. Bu azmimi görünce annem bu direnmesinden vazgeçti. Bunun üzerine yukarıdaki ayet-i kerîme nazil oldu. (Tecrîd-i Sarîh Tercümesi, XII, 121 ) .

Peygamber Efendimiz de bir hadislerinde: “Allah size, annelerinize itaatsizliÄŸi… Haram kıldı.” (Buhârî, Edeb, 4).

Yukarıda zikredilen ayet ve hadislerden de anlaşılacağı gibi ana-babaların istek ve arzularını yerine getirmek, onlara karşı çıkmamak Allah’ın emridir. Ancak, ana-baba çocuÄŸundan Allah’a karşı gelmesini, O’nu inkâr etmesini, farz kıldığı bir ÅŸeyi yapmamasını, haram kıldığı ÅŸeyleri yapmasını emrederse; onların bu istekleri yerine getirilmez. Çünkü Allah’a isyan olan hususta, ana-baba da olsa, insanlara itaat edilmez.

2. Ana-babaya iyi davranmak. Allah’u Teâlâ Kur’an-ı Kerîm’de, insanın kimlere karşı görevleri olduÄŸunu sıralarken şöyle buyurur:

“Yüce Rabb’ın şöyle emretti; Yalnız Allah’a ibadet edeceksiniz, ana-babalarınıza iyilik yapacaksınız. Åžayet bunlardan biri veya her ikisi senin yanında ihtiyarlarsa sakın onlara “öf ” dahi deme, yüzlerine bağırma, onlara tatlı söz söyle. Onlara, merhamet belirtisi olarak tevazu kanadını aç da, “Ya Rab, küçüklüğümde bana ÅŸefkat gösterdikleri gibi, sen de onlara merhamet et” de “(el-isrâ, 17/23-24)

Peygamber Efendimiz de “kime iyilik yapayım?” diye üç defa soran bir sahabiye, üç defasında da, “annene” cevabını verdikten sonra dördüncü soruda, babasına iyilik yapması gerektiÄŸini söylemiÅŸtir. (Buhârî, Edeb, 2; Müslim, Birr, 1).

Ana-baba, çocuklarına yeteri kadar iyilik yapmamış olsalar, hatta bazı zararları dokunmuş olsa da, çocuklar, onlara yine de iyi davranmak mecburiyetindedir. Çünkü insanlar yaşlandıkça çocuklaşır. Çocukluğumuzdaki yanlış ve zararlı davranışlarımızı güler yüzle karşılayanlar bize muhtaç duruma gelince onlara, bize yaptıkları gibi iyi davranmamız aynı zamanda bir şükran borcudur.

3. Maddî ihtiyaçlarını gidermek. YaÅŸlanıp kendi ihtiyaçlarını temin edemez hâle gelince ana-babaların bütün ihtiyaçlarını temin etmek çocukların görevidir. Bu görev sadece ahlâkı olmayıp, hukuken de vardır. Bu görevini yerine getirmeyen kimse Ä°slâmî yönetim tarafından buna zorlanır. Allah bu görevi evlâtlara yüklemektedir: “Ey Peygamber! Sana ne sarfedeceklerini soruyorlar. De ki, sarfedeceÄŸiniz mal ana-baba, akrabalar, yetimler, düşkünler ve yolcular içindir. Yaptığınız her iyiliÄŸi Allah bilir. ” (el-Bakara, 2/215).

Ashab-ı Kirâm’dan Ebu’d-Derdâ Hz. Peygamber’in (s.a.s.) kendisine dokuz önemli ÅŸey tavsiye ettiÄŸini, bunlardan birinin de; ana-baba da dahil olmak üzere aile fertlerinin ihtiyaçlarını karşılamak olduÄŸunu belirtir. (Buhârî, el-Edebü’l-Müfred, 9) Yine Peygamberimiz, cihada katılmak isteyen bir sahabiyi, ihtiyaçlarından dolayı, ana-babasının yanına göndermiÅŸtir. (Buhârî, el-Edebu’l-Müfred, 9).

4. Saygısızlık etmemek. İslâm ümmetinin prensibi büyüklere saygı, küçüklere sevgidir. Saygıya en lâyık olanlar, saygıda kusur etmeyi dahi aklımızdan geçirmememiz gerekenler de ana-babalarımızdır. Bir gün Peygamberimiz (s.a.s.) ashabına;

-“Size, büyük günahların en büyüğünü bildireyim mi?” diye üç defa sordu. Üç defasında da “evet bildir, Ey Allah’ın Resulü” diyen-ashab-ı kirâma bunların sırasıyla; “Allah’a ortak koÅŸmak, ana-babaya karşı gelmek, haksız yere adam öldürmek ve yalan söylemek” olduÄŸunu belirtir. (Buhârî, Edeb, 6).

“Ana-babamı aÄŸlar hâlde terkederek, hicret etmek üzere senin emrini almaya geldim” diyen bir sahabiye Peygamberimiz (s.a.s.):

-“Onlara dön, nasıl aÄŸlattınsa onları öylece güldür, sevindir” der ve henüz müslüman dahî olmayan ana-babasının yanına gönderir.

5. Rızalarını almak. Ä°nsanın dünyadaki en büyük görevi şüphesiz ki, Allah’ın rızasını kazanmaktır. Bundan hemen sonra rızasını almamız gerekenler ise, ana-babalarımızdır. Çünkü, yukarıda geçen ayetlerde de görüldüğü gibi Allah’u Teâlâ, kendisine ibadetten hemen sonra ebeveyne iyiliÄŸi emretmiÅŸ , Peygamberimiz de (s.a.s.): “Allah’ın rızası, babanın rızasında, gazabı da gazabındadır” (Buhârî, el-Edebü’l-Müfred, 1; Tirmizî, Birr, 3) buyurmuÅŸtur. Ä°yilik yapmada babadan önce gelen annenin durumu da, tabii ki böyledir.

Peygamberimiz (s.a.s.) çok öfkeli bir ÅŸekilde üç defa, “Yazıklar olsun o kimseye ” dediÄŸinde Ashab-ı Kiram; “Kimdir o? Ey Allah’ın Resulü! ” diye sorunca;

“Ana-babası veya bunlardan birisi yanında ihtiyarladığı hâlde, Cennet’e giremeyip Cehennem’i boylayan kimse” der. (Müslim, Birr, 9).

Abdullah b. Amr b. el-Âs’ın anlattığına göre, bir adam peygamberimiz (s.a.s.)’e gelerek cihada gitmek için izin istedi. Peygamberimiz de ona; “Annen baban saÄŸ mıdır?” diye sordu. Adam: “Evet”, deyince Resulullah (s.a.s.): “O hâlde sen önce onların rızasını almaya çalış, ” buyurarak ona bu görevini hatırlattı. (Tecrid-i Sarih Tercümesi, VIII, 377).

6. Kötü söz söylememek. Onları incitecek her tür kötü söz ve davranıştan kaçınmak gerekir. Bu kötü davranışların ebeveyne doÄŸrudan yapılması haram olduÄŸu gibi, onlara kötü söz söylenmesine sebep olmak da haramdır. Cenâb-ı Allah’ın, “Onlara öf dahî demeyin” yasağı yanında Peygamberimizin ÅŸu hadis-i ÅŸerîfi de çok dikkat çekicidir:

“Bir kimsenin ana-babasına sövmesi büyük günahlardandır”.

-Ashab-ı Kirâm: “Bir kimse ebeveynine nasıl söver?” deyince,

-Efendimiz (s.a.s.): “Biri baÅŸkasına kötü bir söz söyler, o da tutar bunun ebeveynine söver” diye cevap verdi. (Buhârî, Edeb, 4).

7. Öldüklerinde hayırla anmak, dua etmek. Ana-baba ölmekle onlara karşı olan sorumluluklar bitmez. Onların temiz hatıralarını devam ettirmek gerekir. Ä°nsanları insan yapan da bir bakıma, nesilden nesile miras olarak intikal eden bu güzel duygu ve hatıralardır. Peygamberimizin; “Sevgi, verâset yoluyla kazanılır” (Buhârî, el-Edebü’l-Müfred, 22) hadîsi de bu gerçeÄŸi ifade etmektedir. Böylece, nine ve dedelerle torunlar arasında bir sevgi bağı kurulmuÅŸ olur. Onları hayırla anmak, bağışlanmaları için dua etmek, Allah’u Teâlâ’nın Kur’an-ı Kerîm’de bize öğrettiÄŸi dualardandır; “Ey Rabbimiz! Ä°nsanların hesaba çekileceÄŸi kıyamet gününde beni, annemi, babamı ve bütün müminleri bağışla. ” (Ä°brahim, 14/41 ) .

Bir sahabî; “Ölümlerinden sonra da ebeveynim için yapmam gereken bir iyilik var mı?” diye sorunca Peygamberimiz (s.a.s.) şöyle buyurdu:

“Evet dört haslet vardır:

Onlara hayır duada bulunmak ve Allah’tan, bağışlanmalarını dilemek. Varsa vasiyetlerini yerine getirmek. Dostlarıyla iliÅŸkiyi devam ettirip ikramda bulunmak. Akrabalarıyla iliÅŸkiyi devam ettirmek ki, senin bütün akrabaların ancak onlar vasıtasıyla varolmuÅŸtur. (Buhârî, el-Edebü’lMüfred, 19)

Ölümlerinden sonra yapılacak duanın ebeveyne faydasını Peygamberimiz (s.a.s.) şöyle dile getirir: “Ä°nsan ölünce amel defteri kapanır. Ancak ÅŸu üç ÅŸeyle sevabı devam eder: Sadaka-ı câriye, insanların faydalanacağı bir ilim ve arkasından hayır dua eden bir evlât” (Buhârî, et-Edebü’l-Müfred, 19).

Ayrıca onlara karşı iyi, güzel olan her davranışta bulunmak, kötü, çirkin her hareketten de sakınmak, onlara karşı olan görevlerimizdendir.

Hayatta ve öldükten sonra ebeveynine karşı görevlerini yerine getiren, onları memnun edip hayır dualarını alan kimse, dünya ve ahiretin en büyük mutluluklarından birini kazanmış olur. Çünkü Peygamberimiz (s.a.s.) böylelerinin bereketli uzun bir ömre sahip olacaklarını, ebeveynin kendileri için yapacakları duaların Allah tarafından mutlaka kabul edileceÄŸini ve Cennet’i kazanacaklarını müjdelemektedir .

Hz. Peygamber (s.a.s.) çocukların ebeveynlerine karşı sorumluluklarının ne kadar büyük olduğunu şöyle dile getirmektedir:

“Çocuk, hiç bir iyilikle babanın hakkını ödeyemez. Ancak onu köle olmuÅŸ bir vaziyette bulur da satın alarak hürriyetine kavuÅŸturursa hakkını öder.” (Buhârî, el-Edebü’l-Müfred, 6)

Ãœzerimizde bu kadar çok emek ve hakları olan anne ve babalarımızı sevmek ve onların sevgisini baÅŸka ÅŸeylerle deÄŸiÅŸmemek en önemli ahlakî görevlerimiz arasındadır. Bu görev, hayatta iken onlara karşı hürmet, ÅŸefkat ve merhamet göstermekle kendilerini hoÅŸnut etmeye çalışmakla yerine getirilir. Gerçek anne-baba sevgisinin, “annemi, babamı seviyorum”, demekten ibaret olmadığını, onlara karşı maddî-manevî her türlü görevin yerine getirilerek bu sevginin ispat edilebileceÄŸini unutmamamız gerekir.

Büreyt’den rivayet edilen bir hadîs-i ÅŸerifte; adamın biri Kâ’be’yi tavaf ederken annesini omzunda taşıyarak tavaf ettirmiÅŸ Resulullah’ın yanına gelerek:

“-Hakkını ödedim mi?” diye sormuÅŸ. Resulallah buyurmuÅŸlar ki:

“-Hayır, sana hamile iken alıp verdiÄŸi bir nefesin hakkı bile deÄŸil.”

Bu şefkat dolu tasvirin, insanları anne babalarına teşekküre yönelttiği oldukça açıktır.

Abdullah b. Mes’ud (r.a.) Hz. Peygamber (s.a.s.)’e sordu:

“-Ya Resulullah, amellerin hangisi daha üstündür?” Resulullah:

“- Vaktinde kılınan namaz” buyurdular.

Abdullah b. Mes’ud diyor ki tekrar sordum:

“-Sonra hangisidir?”

“-Anne-babaya iyiliktir” diye cevaplandırdılar.

“-Sonra hangisidir?” dedim.

“-Allah yolunda savaÅŸmaktır. ” diye buyurdular.

Hülâsa anneye ve babaya her türlü ikram ve ihsanda bulunmak, onların ihtiyacı olduÄŸu takdirde bütün maddî ihtiyaçlarını gidermek, onlara “öf” bile dememek, onlara karşı daima tatlı dilli olmak, en güzel tavır ve davranışlarla karşılık verip en ufak bir ÅŸekilde onları üzmemek bıkkınlığı ifade edebilecek bir tavır takınmamak gerekir. Gönüllerini kıracak en küçük bir sözden bile kaçınmak, her hususta rızalarını kazanmaÄŸa çalışmak, onları kendisinden memnun etmek, yaÅŸlandıklarında onların her türlü hizmetine koÅŸmak, hastalık anlarında tedavî ve bakımlarını yaptırmak çocukların görevidir. Hasta veya yatalak hâllerinde onların hizmetlerinde bulunmak Cennet’in kapılarını aralayan bir davranıştır .

Akif KÖTEN

{loadposition header}