ÖZGÜVENİ YÜKSEK ÇOCUKLAR YETİŞTİRMEK

OÄŸlum Ahmet; evde kardeÅŸi ve bizimle olan iliÅŸkilerinde çok rahat bir çocuk, isteklerini kolaylıkla ifade edebiliyor. Ancak ev dışı ortamlarda, örneÄŸin okulda, bir arkadaÅŸ toplantısında ya da bir baÅŸka evde çok farklı davranıyor, eÄŸer ben yanındaysam yanımdan ayrılmak istemiyor, eteÄŸime yapışıyor, diÄŸer çocukların arasına karışması zaman alıyor. DiÄŸer çocuklarla olan iliÅŸkisini gözlediÄŸimde, diÄŸerleri ne derse onu yaptığını farkediyorum. Ä°stemediÄŸi bir ÅŸey olsa bile, sessizce uyum gösteriyor. Bir sorun yaÅŸadığında örneÄŸin kendi istediÄŸi bir ÅŸey olmadığında hemen yanıma koÅŸuyor, oyuna tekrar katılmak istemiyor. Ayrıca; okul baÅŸarısı pek iyi deÄŸil. Aslında çok akıllı bir çocuk,ama öğretmen sınıfta varlığı ve yokluÄŸunun bir olduÄŸunu, derslere katılımının yok denecek kadar az olduÄŸunu söylüyor. Geçen gün proje ödevi için çok güzel hazırlık yaptı, konu hakkında bizden bilgi aldı, birlikte araÅŸtırma yaptık, öğrendiklerini babasına çok baÅŸarılı bir ÅŸekilde aktardı, bizi ÅŸaşırttı.. Ertesi gün öğretmeni ile konuÅŸtuÄŸumda proje ile ilgili hiçbir ÅŸeyi sınıfta paylaÅŸmadığını her zamanki gibi derse katılmadığını öğrendim. Çok üzüldüm. Bu çocuk neden böyle? Çok iyi yapabildiÄŸi ÅŸeylerde bile çekingen davranıyor, kendisini bir türlü ortaya koyamıyor. OÄŸlumun baÅŸarısız olma korkusu yaÅŸadığını hissediyorum. Çünkü onunla konuÅŸtuÄŸumda bana sürekli olarak “ya yapamazsam, ya baÅŸaramazsam, ya benimle alay ederlerse , ben hiçbir ÅŸeyi iyi yapamıyorum…..” gibi ÅŸeyler söylüyor.

Yukarıda aktarılan örnek aslında pekçok aile ve öğretmenin karşı karşıya kaldığı bir durumdur. Bazı çocuklar, iyi yaptıkları bir konuda bile başarılı olamayacakları kaygısını yaşarlar ve bu kaygı onların o anki davranışlarını olduğu gibi kendilerini algılamalarını da olumsuz yönde etkiler. Aslında bu kaygılarının altında kendilerini değersiz hissetmeleri, kendi yeteneklerine güvensizlik inancı, bir başka değişle özgüven eksikliği vardır.

Özgüven; bir tutum,bir duygu, bir inaçtır ve davranışlarla sergilenir. Kişinin kendi değerini bilme, kendisine sevgiyle, saygıyla ve dürüst bir şekilde davranabilme yeteneğidir. Özdeğer duygusu öylesine temel bir duygudur ki, nasıl bir kişi olduğumuzu, diğer insanlarla kurduğumuz iletişim biçimini, yaşamdaki yerimizi ve ondan neler beklediğimizi belirler. Bu nedenle; anne ve babaların ve eğitimcilerin en önemli amaçları kendi ayakları üzerinde durabilen, özgüven duygusu gelişmiş bireyler yetiştirmektir.

ÖZGÜVENİ YÜKSEK KİŞİLERİN ÖZELLİKLERİ
Özgüveni yüksek olan kişilerde dürüstlük, sorumluluk, kendine ve diğer canlılara şevkat ve sevgi, yeterlilik en belirgin özelliklerdir. Bu kişiler, önemli olduklarını, onlar var olduğu için dünyanın daha iyi bir yer olduğunu hissederler. Başkalarından çekinmeden yardım isteyebilir, yine de kendi kararlarını kendilerinin verebileceğini ve kendilerinin en iyi kaynak olduğunu bilir ve hissederler. Kendi değerlerinin farkında oldukları için, diğer insanların da varlıklarını ve değerlerini kolaylıkla kabul ederler. Herşeyi mükemmel yapamayacaklarını , eksikliklerinin,zayıflıklarının insanca özellikler olduklarını bilirler.

ÖZGÜVEN DUYGUSUNUN GELİŞİMİ
Dünyaya yeni gelen bir bebeğin hiçbir geçmişi, kendinle ilgili algısı, özdeğeri ile ilgili herhangi bir fikri yoktur. Bebek çevresindeki diğer insanların kendisine davranışları ve hareketleri ile verdikleri mesaja göre, özdeğer duygusunu edinmeye başlar.

Özgüven duygusunun ilk temelleri anne-bebek arasındaki iletişim sırasında atılmaya başlar. Özellikle annenin bebeğini beslediği süreç, bu anlamda önemlidir. Bebekler, annelerinin kendileri ile birlikte iken yansıttıkları temel duyguları (şevkat, sevgi, kaygı, telaş, öfke, üzüntü gibi) algılarlar. Bebeğin dış dünya ile ilgili ilk izlenimleri annenin yansıttığı duygular kanalı ile oluşur. Anne bebek için dış dünyaya açılan bir penceredir, bebek dış dünyayı bu pencereden annenin yansıttığı biçimde izler. Bebeğin dış dünyayı güvenilir, tutarlı, sıcak veya güvenilmez, tutarsız, soğuk bir yer olarak algılaması, annesi ile olan ilk duygu alışverişine bağlıdır.

Daha sonraki 5-6 yıl içerisinde ; aile ortamı, özgüvenin şekillendiği yerdir. Aile içinde kullanılan her kelime, mesaj, yüz ifadesi ,mimik çocuğa özdeğeri hakkında bir ileti gönderir.

Çocuk okula başladıktan sonra ise, diğer etkiler ortaya çıkar ama aile de önemli kalmaya dcvam eder. Dış dünya çocuğun ailede edindiği değer yada değersizlik duygusunu destekler. Örneğin aile ortamında değersizlik duygusu edinmiş bir çocuk, okulda herhangi bir konuda başarısızlıkla karşılaştığında bu başarısızlığını gözünde büyütür ve kendisi ile ilgili değersizlik duygusu pekişir. Buna karşılık aile içinde kendini değerli hisseden bir çocuk, karşılaştığı başarısızlıkları görmezlikten gelir, kendi özdeğeri hakkında karar verirken başarılı olduğu durumları değerlendirir.

Aile ortamında yapılacak bazı temel deÄŸiÅŸiklikler, çocukların kendilerini deÄŸerli bir birey olarak hissetmelerine katkıda bulunur. Ä°letiÅŸimin net ve açık olduÄŸu, duyguların dürüstçe ve korkmadan ifade edilebildiÄŸi , sorumluluÄŸun geliÅŸim düzeyi ve kiÅŸisel özelliklere göre dağıtıldığı aile ortamlarında çocuklar çok daha kolaylıkla özgüven duygusu geliÅŸtirirler. Böyle saÄŸlıklı bir ortam yaratabilmek için, bazı somut öneriler iÅŸe yarayabilir. Ä°ÅŸte bu önerilerden bazıları…

ANNE-BABALARA ÖNERİLER:

*Öncelikle; çocuklar arasında bireysel farklılıklar olduÄŸunu unutmayın. Hiçbir çocuk özellikleri açısından bir diÄŸer çocuÄŸa benzemez. Her çocuk kendine özgüdür, bu özellikleri ile eÅŸsiz ve deÄŸerlidir. EÄŸer siz çocuÄŸunuzun bireysel özelliklerini takdir eder ve deÄŸer verirseniz o da kendi varlığına ve özelliklerine deÄŸer verir. Bunun en somut göstergesi çocuÄŸunuzu bir baÅŸka çocukla asla kıyaslamamaktır. EÄŸer çocuÄŸunuzu teÅŸvik etmek istiyorsanız baÅŸka bir çocuÄŸu örnek göstermek yerine, kendisinin daha önce yapmış olduÄŸu birÅŸeyi örnek gösterin, yani kendi kendisi ile kıyaslayın. ÖrneÄŸin; Piyano konseri öncesi çok kaygılı olan kızınıza ” Bak AyÅŸe ne güzel hiç heyecanlanmadan çaldı sen ne diye heyecanlanıyorsun ” demek yerine ” Zeynep’ciÄŸim, kaygılandığını görüyorum. Hatırlıyormusun geçen sene bütün sınıfın önünde ÅŸiir okuman gerekiyordu, o zaman da tıpkı ÅŸimdiki gibi kaygılı idin ama çok güzel ÅŸiir okumuÅŸtun ve seni çok alkışlamışlardı. Sen de kendini çok beÄŸenmiÅŸtin.. Åžimdi de bu iÅŸin üstesinden gelebilirsin,sana inanıyorum. ” diyebilirsiniz.

*Çocuğunuzu iyi tanıyın. Onun hangi alanlarda iyi olduğunu, hangi alanlarda desteğe ihtiyacı olduğunu gerçekçi bir biçimde değerlendirin. Zayıf oldukları alanlarda onları desteklemek için, iyi oldukları alanları örnek olarak kullanın. İyi oldukları alanlarda kendilerini gösterebilmeleri, zayıf oldukları alanlarda ise kendilerini denemeleri için güvenli ortamlar yaratın. Eleştirmek, yüzüne vurmak yerine, yapabildiğini değerlendirin ve onunda görmesini sağlayın. Unutmayın eğer siz yapabildiği kadarını görmez ve ona inanmazsanız o da yapabildiklerini görmez ve kendi gücüne inanmaz.

Çocuğunuzun iyi yapabildiği şeyler, ya da ilgi duyduğu alanlar mutlaka vardır. Bunların neler olduğunu tesbit edin ve bu alanlarda daha iyi olabilmesi için gerekli koşulları sağlamaya çalışın. Çocuklar genellikle ilgi duydukları alanlarda daha iyi performans sergilerler. Bu nedenle, ilgilerinin ne olduğunu belirlemek çok önemlidir.

*Çocuğunuzun geliştirilmesi gereken alanları için birlikte bir plan yapın. Planınızda küçük hedefler belirleyin. Bu hedeflere ulaşmasında ona destek verin. Örneğin herhangi bir derste başarısız ise ve bu durum onu etkiliyorsa, bu konuda neler yapabileceğinize birlikte karar verin ve küçük adımlar belirleyin. (önce öğretmenle görüşme, çalışılacak konuları saptama, çalışma programı düzenleme, ekstra destek ihtiyacının olup olmadığını belirleme vb.) Sizin problemlerin üzerine giderken çözüm odaklı yaklaşımınız, hedef belirlemeniz ve bu konuda ona destek vermeniz, onda problemin çözülemez olduğu inancını yıkacak ve çaba harcama isteği doğuracaktır.

Çocuğunuza mutlaka çeşitli alanlarda sorumluluklar verin. Bu sorumlulukların onun yaşına ve gelişimine uygun olmasına dikkat edin. Sorumluluklarını yerine getirirken onu izleyin, takdir edin, gerekli yerlerde destekleyin. Sorumluluk duygusunun gelişimi, çocuğun kendisini yeterli hissetmesi ve özdeğer duygusunun gelişimi ile yakından ilgilidir.

Çocuğunuzun; ev ve okulun dışında farklı sosyal aktiviteler, sosyal gruplar gibi değişik ortamlara girmesi ve bu ortamlarda kendini gösterebilmesi için fırsatlar yaratın. Böylece, çocuğunuzun alışkın olmadığı yeni ortamlara uyum sağlama becerisini geliştirmesine katkıda bulunmuş olursunuz. Yeni, farklı ortamlarda başarılı olma duygusu, çocuklarda kendilerine güven duygusunu arttırır. . Örneğin; çocuğunuzun bir yaz kampına katılması ya da daha önce hiç denemediği bir sosyal aktiviteye başlaması ona çok şey kazandırabilir.

Suna Polat M.A.   Uzman Psikolog