DOWN SENDROMLU ÇOCUKLARDA KONUŞMA BOZUKLUKLARI

Hepimizin bildiÄŸi gibi, kimse konuÅŸarak dünyaya gelmiyor. KonuÅŸma; öğrenerek, taklit yoluyla sonradan kazanılan bir beceri. Bu nedenle çocuklarımızla doÄŸuÅŸtan itibaren konuÅŸmaya baÅŸlayabiliriz. EÄŸer çocuklarımızın konuÅŸmasını kendine bırakır, sadece öz bakımları ile ilgilenirsek konuÅŸması çok gecikebilir. Onun için biz anne ve babalara çocuk bebek de olsa onunla konuÅŸmalarını tavsiye ediyoruz. ÖrneÄŸin göz kontağı saÄŸlayarak “tabağını getirdim” gibi konuÅŸmalar konuÅŸmanın bir adımıdır.

Down Sendromlu çocuklarda baÅŸlıca problem konuÅŸmanın gecikmesi ve tekrarlamalı konuÅŸma . Hemen hemen 2-2,5 bazen 1,5 yaÅŸlarda konuÅŸma baÅŸlayabilir. Kimi çocuk daha çabuk kavrıyor, algılaması daha iyi, kimi ise yalnız anlıyor ama kendini güzel ifade edemiyor. Tekrarlamalı konuÅŸma ise masa yerine da da, pencere yerine pe pe pe gibi yetersiz bir konuÅŸmadır. Çocuk ritmi kavramış ama konuÅŸmanın henüz baÅŸlangıcını kavrayamamıştır. Down Sendromlu çocuklar birbirlerine ne kadar benzeseler de onların da algılaması, ince motor becerileri, dil dudak hareketleri birbirinden farklıdır. Bu nedenle bazılarında gecikme daha uzun bazılarında daha kısa sürebilir. Çocuklarımızda bazı organik nedenlerden kaynaklanan konuÅŸma yetersizliÄŸi de olabilir. Organik neden dediÄŸimiz yapısal nedenlerdir. Bu durumda zihinsel açıdan biraz daha geç kavramalarla birlikte algılama da daha yavaÅŸ oluyor. Biz konuÅŸmalarımızda uzun cümleler kurduÄŸumuzda, çocuk sadece bir veya iki sözcüğü anlıyor. Bu nedenle baÅŸlangıçta tek sözcükle bir ÅŸey ifade edebiliriz. ÖrneÄŸin ” Sen masada oturup yemeÄŸini yedin mi?” yerine “yedin mi?” demeliyiz. Kısa, küçük dil veya üst damaktaki büyük bir boÅŸluk, kubbe damak …vb. organik nedenler de bazı seslerin çıkartılmasına engel olabiliyor. Bununla birlikte çocuÄŸun diÅŸ yapısı da önemlidir. EÄŸer diÅŸleri yoksa S, Åž, V, sesleri çıkartılamıyor. DiÅŸlerde bir çaprazlılık varsa bu durum aparatlarla düzeltilebilir. Ayrıca geniz etleri de konuÅŸmayı etkileyebilmektedir. EÄŸer genizde et fazla ise ve büyükse M, N, sesleri doÄŸru çıkamıyor. Bir diÄŸer organik neden de Down Sendromlu olmalarına raÄŸmen kulaklarda iÅŸitme kaybının olmasıdır. Anne babalar bunu çok geç fark edebilir. EÄŸer bu kayıp zamanında fark edilirse çocuÄŸun durumuna göre müdahale edilebilir.

Diğer konuşma yetersizliği nedenlerinden biri de sadece beyinden kaynaklanan değil, artikülasyondandır.
Çocuklarımızın bazılarının dilleri daha büyüktür. Ve bu büyük dil bazı seslerin çıkartılmasını engellemektedir. Bu nedenle tavsiyemiz daha küçük yaşlarda çocuğun dilini içeriye çekmesini sağlamaktır. Dildeki esneklik bazı çocuklarımızda yetersiz olabilir. Dil-dudak hareketleri ile dilin esnekliğini arttırabiliriz. Ayrıca dil altı bağına da bakılmalıdır. Eğer çocuk dilini çok az bile kıvırabiliyorsa masajla ve egzersizlerle dil hareketliliği yerine gelebilir. Konuşmanın en önemli unsurlarından biri de kontrollü nefestir. Bazen 4-5 yaşında ki çocuk bile kontrollü üfleme yapamıyor. Bunu yapamazsa o nefesi yalnız genizden verebilir. Ancak asıl üfleme ağızdan üflemedir ve bu nefesle bizler sözcükler söyleyebiliyoruz. Bunun için çocuklarımıza ve velilere nefes egzersizleri yapılmasını tavsiye ediyoruz. Diğer konuşma yetersizliği de bazı seslerin çıkartılamaması. Eğer çocuk bazı sesleri telaffuz edemiyorsa, tek tek çalıştırarak, belki biraz geç ama o sesleri çıkarabilir. Daha sonra hecelerde, açık ve kapalı hecelerde, iki seslinin arasında o sesi çıkarma çalışmaları yapılır. Çocuk artık basit sözcükler de , daha uzun sözcüklerde veya basit cümlelerde, daha geniş cümlelerde o sesi kullanabilir.

Fonematik işitme yetersizliği, sesi diğer seslerden ayırt edememe demektir. Örneğin çocuk için kas, kaz, gaz aynı şeyi ifade etmektedir. Çünkü çocuk bu seslerin anlam değiştirdiğinin farkında değildir veya bir ses olarak kabul etmektedir. Fonematik ayrım bu çocuklarda çok önemlidir. Bunu muhakkak uygulayalım. Eğer biz bu sesleri anlamlı hale getirebilirsek, hele de Down Sendromlu çocuklarda, çocuk bu sesi konuşmasında uygulayabiliyor ve konuşmasında ilerleme oluyor.

Seslerin çıkartılamamasının da çeÅŸitleri vardır. Sigmatizm dediÄŸimiz S, Åž, Z seslerinin çıkartılamaması. Bundan baÅŸka çocuk R ve L’yi söylemiyor, ancak baÅŸka bir sesle deÄŸiÅŸtiriyor. DiÄŸer taraftan Kapasizm, K sesleri ile T’yi deÄŸiÅŸtirme. En çokta bizim çocuklarda bu görülür. ÖrneÄŸin Kabak yerine Tabak. Tetizm dediÄŸimiz bir yetersizlik de vardır. Yani bütün ünsüzleri Te Te ve De De olarak konuÅŸulması. Bu ağır bir dislali olay bizim için. Bütün sesleri yerine getirmemiz gerekiyor. Bunun için öncelikle 8 tane sesli ( A, E, Ä°,…) harften baÅŸlıyoruz. BaÅŸlarken ona en yakın olanı, çocuÄŸun en kolay söyleyebileceÄŸinden baÅŸlıyoruz. Çünkü çocukta güvenin oluÅŸması önemlidir.

Çalışmada konuÅŸmanın resimlerle ve ayna ile desteklenmesi gerekir. Ayna karşısında konuÅŸma ve taklit tek başına yeterli deÄŸildir. ÖrneÄŸin V sesini Y ile deÄŸiÅŸtirenler, N ile veya L ile de deÄŸiÅŸtirenler var. EÄŸer biz Vapur resmi çizerken diÅŸlerimizle de V derken ona “bak ben böyle yapıyorum , sen de ısırdın mı bunu söylerken” diyerek çalışmayı bütünleÅŸtirmeliyiz. BaÅŸlangıçta öyle baÅŸlanınca çocuk onu görüyor ve gördüğünü de uyguluyor. Ama “Aaaaaa ÅŸimdi sen bebek gibi konuÅŸtun, hayır böyle konuÅŸman gerekiyor” dediÄŸimizde veya “Bak sen benden bile güzel konuÅŸtun” deyince onda bir güven oluÅŸmakta ve ilerleme olmaktadır.

Bazen çocuklarımız bir ÅŸeyi çabuk çabuk ve her sözcükten tek heceler ile anlatıyor (Acelecilik). Ve yine konuÅŸma yetersiz olmaktadır. Biz buna Batarizm diyoruz. Bu durumda konuÅŸma ritmini azaltma, yavaÅŸlatma metotları kullanılmaktadır. AceleciliÄŸi kısıtlamak ve yalnız bu yönde çalışmak gerekiyor. KonuÅŸma ile ilgili bazen birden fazla yetersizlik olabilir, gecikme, seslerin çıkartılamaması ve konuÅŸma ritmi gibi. Böylesi durumlarda mutlaka çok yönlü çalışma gerekmektedir.BaÅŸlangıçta dediÄŸimiz gibi konuÅŸma, bir taklit olayı. Çocuk evde düzgün bir konuÅŸma duyarsa konuÅŸması da düzgün geliÅŸmektedir. Ancak sesleri tam çıkartamadığı zaman kelimeler düzgün çıkmamakta veya Agramatik bir konuÅŸma geliÅŸmektedir. Agramatik konuÅŸma dediÄŸimiz, kelimelerin eklerinin söylenememesidir. “Geliyorum” yerine “Geliyo veya Geldi” diyebiliyor. Daha ileri ki zamanlarda bunun da üstesinden gelinebilir ve konuÅŸma yerine gelebilir.

Son olarak erken teşhis ve tedavi çok önemli. Çocuğun durumunu tam olarak bilmek, yani çocuğun konuşma yetersizliğinin ne seviyede olduğunu bilmek. Konuşamıyor ama nedir bu konuşamama? Ses mi çıkartamıyor, anlama algılama ne derecede? Organik midir, çocuk anlamıyor da onun için mi konuşamıyor? Bu soruların yanıtları çok önemli. Eğer erken bir yaşta başlanırsa çok daha kolay ve hızlı ilerleme olabilmektedir. Çünkü çocuğun kimi yanlışlıkları erkenden önlenebilmektedir. Çocuk başlangıçta yeniye ve doğruya alışırsa, veliler tarafından doğru yönlendirilir ve iyi bir eğitim verilirse, o yetersizlikler daha başlangıçta ortadan kalkmaktadır. Ayrıca Down Sendromlu çocuklar için şunu söyleyebilirim. Onlar sevecen oldukları için, onlara yaklaşım çok daha kolay oluyor. Bizler; uzmanlar, eğitimciler, anne ve babalar, onların kalbine giren yolu bulursak, başarı mutlak oluyor.