UYGUN OLMAYAN DAVRANIŞIN AZALTILMASI               

  Davranışları azaltma yöntemleri, birey üzerindeki etki ya da kontrol gücüne göre en ılımlıdan en az ılımlıya doğru sıralanabilmektedir. Uygun olmayan davranış uygun bir yöntemle azaltılabilecek veya ortadan kaldırılabilecekse, azaltma için öncelikle o yöntem seçilmelidir.

Ilımlılık sıralaması	Davranış azaltma tekniği
En ılımlı       En az ılımlı	Uygun olmayan davranışın ortaya çıkmasını önleme
	Ayrımlı pekiştirme
	Sönme
	Tepkinin bedeli
	Mola
	Aşırı düzeltme
	Bedensel ceza

UYGUN OLMAYAN DAVRANIŞLARI ÖNLEME                Uygun olmayan davranışların oluşmasını önlemek uygun olmayan davranışı azaltmak için çabalamaktan çok daha etkilidir. Uygun olmayan davranışla ilgili çevresel koşulları belirlemek ve bu koşulları değiştirmek davranışları azaltır.                Davranışın hemen ardından gelen çevresel özellikler davranışın yapılma eğilimini ya da sıklığını artırıyorsa bunlar pekiştireç etkisi gösteriyordur. 

UYGUN OLMAYAN DAVRANIŞLARI ÖNLEMENİN YOLLARI

Davranış Zincirini KırmaYakınlık Kontrolü: Sakin İletişim FırsatıŞakayla Karışık KontrolBeklenen Davranışa İlişkin Öğretimsel Kontrol Ve Yönergeler SağlamakProblem Çözme Fırsatı Yaratma (Olumlu Seçenekler ÖnermeUyaran Değişikliği : Nesnelerin Kaldırılması, Yerlerini Değiştirilmes

i SINIFTA ORTAYA ÇIKABİLECEK UYGUN OLMAYAN DAVRANIŞLARI ÖNLEM

EÖğrencileri beklentileri konusunda bilgilendirmeOlumlu öğrenme atmosferi oluşturma (esnek, eğlenceli)İlginç ve anlamlı öğrenme deneyimleri sağlamaTehditten kaçınmaTarafsız davranmaKendine güven sergileme ve öğrencilerde kendine güven yaratmaÖğrencilere olumlu atıfta bulunma.8.     .Sınıftaki fiziksel düzenlemelere dikkat etme ve zaman ayırma.

9.     .Olumlu modeller kullanama.10.   .Serbest zamanları sınırlandırma.11.   .Akran etkileşimi

AYRIMLI PEKİŞTİRME                 Uygun olmayan davranışların azaltılması için uygun davranışların artırılması ya da sürdürülmesi söz konusudur. İki temel pekiştirme ilkesine dayanır.

Birinci olarak, davranış uygun ayırt edici uyaranı izlediğinde pekiştirilir.                İkinci uygulamada, diğer davranışlar görmezden gelinirken belli bir hedef davranış pekiştirilir. Ayrımlı Pekiştirme Türleri.1.     .Diğer Davranışları Ayrımlı Pekiştirme (DDAP).

2.     .Alternatif Davranışları Ayrımlı Pekiştirme (ADAP).3.     .Karşıt Davranışları Ayrımlı Pekiştirme (KDAP).

4.     .Seyrek Yapılan (Azalan) Davranışları Ayrımlı Pekiştirme (SEDAP).5.     .Sık Yapılan (Artan) Davranışları Ayrımlı Pekiştirme (SIDAP) .

1.        .Diğer Davranışları Ayrımlı Pekiştirme (DDAP) a). Uygun olmayan davranışların arasından birini belirlemek ve diğer uygun olmayan davranışlar devam etse bile seçilen uygun olmayan davranış yapılmadığında pekiştirilir. b). Belirlenen bir zaman dilimi ya da gözlem süresi içinde uygun olmayan davranışların hiç olmaması durumunda, gözlem süresi sonunda bu durumun pekiştirilmesidir.  c). Gözlem süresi boyunca oluşan diğer davranışlar dikkate alınmaz.

Diğer Davranışların Pekiştirilmesinin Uygulama Biçimleri .-              .

Bütüncül Zaman Aralığına Dayalı Olarak Diğer Davranışların Ayrımlı Pekiştirilmesi: Belirlenen zaman aralığı içinde uygun olmayan davranışların pekiştirilmesi. Her 10 ya da her 30 dakikada bir. .-              .

Anlık Gözleme Dayalı Olarak Diğer Davranışların Ayrımlı Pekiştirilmesi: Belirlenen gözlem süresinin sonunda bakar ve öğrenci o anda davranışı yapmıyorsa, pekiştirir. Gözlem süresinin geri kalan kısmında oluşan davranışlar dikkate alınmaz.  .-              .

Yeniden Başlatılan Aralıkta Diğer Davranışların Ayrımlı Pekiştirmesi: Gözlem süresinin tamamında uygun olmayan davranış hiç sergilenmezse öğrenci pekiştirilir. Her uygun olmayan davranışın yapılmasından sonra gözlem aralığının yeniden başlatılır.  .-

.Artan Aralıklarla Diğer Davranışların Ayrımlı Pekiştirilmesi: Gözlem aralığı boyunca uygun olmayan davranış hiç yapılmazsa pekiştireç verilir. Öğrencilerin ilerlemesine bağlı olarak aralığın süresi dereceli olarak artırılır.

2.       Alternatif Davranışları Ayrımlı Pekiştirme (ADAP)                Azaltılması hedeflenen uygun olmayan davranışın daha uygun biçiminin pekiştirilmesidir. Alternatif davranışların pekiştirilmesi uygulamasının aşağıda sıralanan avantajları vardır..·         .Uygun davranışlara odaklanır.

.·         .Uygulayıcıyı çocuğun repertuarında olan ya da olmaya uygun davranışları gözden geçirmeye yöneltir..·         .Çocuğun davranışları üzerinde iki yönlü etkisi vardır. Pekiştirilen uygun davranışların artması ve uygun olmayan davranışların azaltılması. Öte yandan uygun olmayan davranışların cezalandırılmasına yer verildiğinde sadece uygun olmayan davranış azalır, uygun olan davranışın artması eğilimi gözlenmez.

.·         .ADAP sürecinin öğretimi ve uygulanması kolaydır.

3.       Karşıt Davranışları Ayrımlı Pekiştirme (KDAP)                fiziksel olarak uygun olmayan davranışla aynı anda yapılamayacak davranışların pekiştirilmesidir. Örneğin başkalarına vurma davranışını azaltmak için kollarını bağlama davranışını pekiştirmek gibi. Başkalarına ve kendine zarar verme davranışında etkili bir yöntemdir.

4.        Seyrek Yapılan (Azalan) Davranışları Ayrımlı Pekiştirme (SEDAP)                Bazı davranışlar normalde yapılması gerektiğinden daha fazla yapıldıklarında uygun olmayan davranış özelliği kazanır. Seyrek yapılan davranışların ayrımlı pekiştirilmesi, başlama düzeyi verileri ile karşılaştırıldığında hedef davranış oranındaki küçük azalmaların pekiştirilmesidir.                Seyrek davranışları ayrımlı pekiştirmenin iki biçimi vardır;

.1.     .Davranışın belirlenen zaman aralığı bittikten sonra yapılmasına dayalı olarak pekiştirilmesi. Örneğin, ders sonunda tuvalete gitme..

2.     .Belirlenen zaman aralığı içinde davranışın daha seyrek düzeyde yapılmasının pekiştirilmesi. Örneğin bir saatlik zaman aralığında 3 kez ya da daha az tuvalete gitmek istediğinde pekiştirilir.                 Seyrek davranışların ayrımlı pekiştirmesinde en önemli öğe başlama düzeyinde belirlenen aralık süresince davranışın yapılma sıklığının kesin olarak belirlenmesidir.  

UYGUN OLMAYAN DAVRANIŞLARI AZALTMA TEKNİKLERİ HİYERARŞİSİ 

.1.     .Düzey: Ayrımlı Pekiştirme.2.     .Düzey: Sönme.3.     .Düzey: Hoşa Giden Uyaranı Çekme .(2.    .Düzey Ceza)Tepkinin BedeliMola.

4.     .Düzey: Hoşa Gitmeyen Uyaran Verme                (1. Düzey Ceza) 

BİLİNEN DAVRANIŞ AZALTMA TEKNİKLERİ          

SÖNME                 Sönme, daha önceden pekiştirilen bir davranışın pekiştirilmemeye başlanmasıyla hedef davranışın sıklığının süresinin ya da yoğunluğunun dereceli olarak azaltılması sürecidir.

Sönme uygulamasının başında hedef davranışta artış ve çeşitlenme meydana gelir; ancak, uygulama kararlı ve tutarlı biçimde sürdürülürse, davranış giderek azalır. Kendine ya da çevresine zarar verme gibi davranışlarda sönme kullanılmaz.                 Sönme uygulamasının etkililiği ile ilgili en önemli faktör tutarlılıktır. Sönmeni, kişinin kendi içinde, farklı zamanlarda, farklı kişiler arasında etkili olabilmesi için, davranış her yapıldığında görmezden gelinmesidir.

Pekiştirme kaynağının kontrol edilemediği durumlarda (parmak emme, kendini uyarma vb.) sönme etkili bir yöntem olmayabilir.

Sönme, çocukların dikkat elde ettikleri için yaptıkları uygun olmayan davranışların azaltılmasında etkili bir uygulamadır. Ancak, bazen çocuk istediği gerçekleşinceye kadar uygun olmayan davranışı yapar. Bu yönüyle uygulamacılar için uygulayıcılar için sönme kullanmak çok zordur.

Uygulayıcı daha önceden pekiştirdiği davranışı görmezden gelmeye başlayınca ne olur?

Çocuk uygulayıcının dikkatini elde etmek için davranışının sıklığını ve yoğunluğunu artırır. Bu sönme patlamasıdır. Sönme patlaması, sönme uygulamasının başlamasından sonra hedef davranışın yoğunluğunun veya sıklığının geçici olarak artmasıdır. Ne yazık ki uygulamacı sönme patlamasını bilmiyorsa, sönme programının etkisiz olduğu konusunda yanlış karar verir.                 Uygulayıcı sönme kullanmadan önce patlama aşamasında uygun olmayan davranışı görmezden gelip gelmeyeceğine karar vermelidir. Eğer sıklığı ya da yoğunluğu arttığında davranışı görmezden gelmek mümkün değilse sönme kullanılmamalıdır. Sönme patlaması sırasında azaltılmak istenen hedef davranışlarda geçici ir artış olması sönme tekniğinin poatsiyel yan etkisidir. Söne kullanılırken bir başka dikkat edilmesi gereken nokta pekiştirilmemesine rağmen sönme uygulaması sırasında hedef davranışın geçici olarak kendiliğinden geri gelmesidir. Bu durumda en önemli tehlike davranışın yeniden dikkat ya da başka bir pekiştireç elde ediyor olmasıdır.

Sönme Tekniğini Etkili Şekilde Kullanmak İçin İzlenecek Basamaklar.

• .Hedef davranışı izleyen bütün pekiştireçleri belirle..·         .Hedef davranışı izleyen bütün pekiştireçleri geri çek..·         .Hedef davranış her yapıldığında görmezden gel, tutarlı ol..·         .Sönme programı süresince uygun davranışları belirle ve pekiştir..
• .Kendiliğinden geri gelme ve sönme patlaması gerçekleştiğinde davranışı görmezden gelmeyi sürdür..·         .Uygulayıcı dikkatinin uygun olmayan davranışları değil de uygun davranışları izleyeceğini öğret ve göster

Sönmenin Avantajları.

• .Sönme sözel ya da bedensel zorlama kullanmaksızın uygun olmayan davranışların azaltılmasında etkili olabilir. .·         .Sönme çocukla uygulayıcı arasında mücadeleye yol açmaz ve çocuğun benlik saygısını azaltmaz..·         .Sönme bir ceza uygulaması değildir. .·         .Sönmenin etkisi dereceli olabilirken etkililik süresi genellikle uzundur.

.·         .Uygun olmayan davranış görmezden gelinirken, uygun olan davranışların pekiştirilmesi sönme sürecinin en önemli öğesidir.

Sönme Ne Zaman Etkili Olmaz?.

• .Hedef davranışı izleyen pekiştireçler belirlenemezse,.·         .Hedef davranışı izleyen pekiştireçlerin geri çekilmesi mümkün değilse,.
• .Çocukla ilişkideki diğer kişiler sönme sürecini uygulayamayacaksa,.·         .Hedef davranışı izleyen arkadaş dikkati kontrol edilemiyorsa,.·         .Hedef davranışın yanlışlıkla pekiştirilme (pekiştirme kazaları) olasılığı yüksekse,.
• .Sönme patlaması süresinde çocuğun davranışı görmezden gelinemiyorsa ya da çevredeki diğer etkenler kontrol edilemiyorsa,

.·         .Hedef davranışı görmezden gelmek tehlikeli ise ya da uygun değil ise.

TEPKİNİN BEDELİ                

Uygun olmayan davranışların hemen ardından, çocuğun sahip olduğu pekiştireçlerin ya da yıldız, gülen yüz, para gibi sembol pekiştireçlerin sistematik olarak geri alınmasıdır. Çocuğun daha önceden pekiştireç ya da sembol pekiştireç kazanmış olması gereklidir.                Tepkinin bedeli uygulamasına yer verildiğinde, çocuğa sözlü ve yazılı olarak bir liste ile her uygun olmayan davranışı için geri alınacak pekiştireç sayısı ve pekiştireç kaybetmesinin sonuçları açıklanmalıdır.

Tepkinin bedelinin farklı birkaç uygulama biçimi vardır.  .

• .Birincisinde, tepkinin bedeli, sembol pekiştirme uygulaması ile birlikte kullanılmaktadır. Bu uygulamada, çocuk uygun davranışları için kazandığı sembolleri, uygun olmayan davranışları yüzünden kaybetmektedir. Bu yolla uygun olmayan davranışların azaltılması hedeflenir.

.·             .İkincisi uygulama biçiminde, öğrencilere belli bir zaman diliminde kullanacakları belli bir toplam puan peşinen verilir. Bu puanlar, uygun olmayan davranışların ardından geri alınır. Bu süre içerisinde öğrencinin hala puanı kalmışsa, bu puanı istediği bir etkinlik, oyuncak ya da yiyecekle değiş tokuş edebilir.

İkinci şekil aşağıda belirtilen nedenlerle önerilmemektedir:.-          .Tepkinin bedeli, hedef davranışın hedef davranışın hemen ardından uygulanmalıdır..-          .Tepkinin bedeli tutarlı şekilde uygulanmalıdır..-          .Çocuk uygun davranışları için, sıkça pekiştireç kazanıyor olmalıdır..-          .Pekiştireçlerin geri alınması cezalandırıcı olmamalıdır. Ve kişileştirilmemelidir.

Tepkinin Bedelinin Avantajları

.·             .Sembol pekiştirme ve diğer olumlu pekiştirme uygulamaları ile birlikte kullanılabilir..·             .Evde ve okulda kolayca uygulanabilir..

• .Tepkinin bedeli uygulaması, davranışları azaltmada hızla etki gösterir; ayrıca, etkisi uzun sürelidir..·             .Uygulamacı, değişmesi gereken davranışları odaklanır.           

 MOLA                 Bireyin , uygun olmayan davranışlarının hemen ardından, belirli bir zaman dilimi için pekiştirme kaynaklarından uzaklaştırılması anlamına gelir. Mola iki şekilde uygulanabilir. .

1.     .Pekiştireçlerin çocuktan uzaklaştırılması.

2.     .Çocuğun pekiştirme kaynaklarından uzaklaştırılması.a). Çocuk uygun olmayan davranışı sürdürürken gruptan uzaklaştırılır.b). Çocuk pekiştireci çevre ya da etkinliği izleyemez, etkinlik alanının dışındadır ve yüzünü genellikle pekiştirici olmayan bir duvara dönüktür.c). Çocuk pekiştirici çevreden alınarak pekiştirici olmayan bir alana konulur.

Molanın Yararları: .·         .Mola ve olumlu pekiştirme sürecini bir arada kullanmak kolaydır.

.·         .Mola sürecinin etkisi oldukça hızlıdır ve bu etki uzun sürelidir..·         .Çocuğu eğitim ortamından uzaklaştırmadan da mola uygulamaları yapılabilir..

• .Çok zorlayıcı davranışların (saldırganlık gibi) azaltılmasında mola önemli bir seçenektir.

Molanın Potansiyel Yan Etkileri Ve Olumsuzlukları: .

• .Çocuğun sık ve uzun zaman aralıkları için pekiştireç bulunamayacağı bir alana gönderilmesi, uygulamacıya çocuktan kurtulma fırsatı sağladığı için olumsuz pekiştirme etkisi yaratabilir. Mola süresinin uzatılması, mola yönteminin suistimal edilmesi anlamına gelir..·         .Pek çok durumda molanın uygun olmayan davranışı azaltmada etkili olmadığına ilişkin veri elde edilmiştir..
• .Çocuklar arasındaki bireysel farklılıklar dikkate alınmazsa, çocukların birinin diğerine karşı pekiştirlmesi ya da cezalandırılması olarak algılanabilir. Bu durumda çocuk başka uygun olmayan davranışlar sergileyebilir..·         .Çocuğun eğitim ortamından uzaklaştırlması, akademik performansını olumsuz etkileyebilir.

Molanın Uygun Kullanımı İçin Öneriler: .

• .Mola kullanımı, olumlu pekiştirme uygulaması ile eşleştirilmelidir..
• .Çocuk, bulunduğu ortam ve etkinliklerin mola alanındakilerden daha cazip olduğunu algılamalıdır..
• .Uygulayıcı molanın etkili olup olmadığını izlemeli, etkili değilse sürdürmemelidir..
• .Uygulayıcı, zor davranışlar sergileyen çocukları uzaklaştırma yöntemi olarak, mola uygulamasını suistimal etmemelidir..
• .Mola süresi gereğinden fazla uzatılmamalı, davranış durdurktan sonra en fazla 1-3 dakika olmalıdır..
• .Mola alanının pekiştirici olmamasına özen gösterilmelidir..
• .Mola, saldırganlık ve zarar verme davranışları için etkili olsa bile, kendi başına olmayı yeğleyen çocuklar için kullanılmamalıdır.

AŞIRI DÜZELTME/ONARMA

 1.     ONARICI AŞIRI DÜZELTMEDüzeltme (onarma), çocuğun çevreyi uygun olmayan bir davranışı yapmadan önceki haline getirmesi olarak tanımlanabilir. Çok küçük çocukların bağımsız olarak çevreyi düzeltmesi mümkün olmayabilir. Bu durumda uygulayıcı yaş ve yeteneklere bağlı olarak işin bir bölümünü çocuktan isteyebilir. Bir bölümüne ise yardım edebilir. Buna ”yardımla düzeltme” adı verilir. Çocuğun uygun olmayan davranışı ile bağlantılı olarak çevrenin eski haline getirilmesine çevredeki başka şeylerin de düzeltilmesi eklenerek bir tür cezaya dönüştürülebilir. Yöntem bu şekilde kullanıldığında da ”onarıcı aşırı düzeltme” adını alır. Onarıcı aşırı düzeltme, bir kasıt olmaksızın gerçekleşen durumlarda kesinlikle kullanılmamalıdır.

Onarıcı aşırı düzeltme kullanırken hangi ilkeler dikkate alınmalıdır?.

• .Çocuktan istenen tepki, onun uygun olmayan davranışı ile doğrudan ilişkili olmalıdır..
• .Aşırı düzeltme uygulaması davranışın hemen ardından gelmelidir..·         .Çocuğa, eğer gerekliyse, bu süreçte dereceli olarak yardım edilmeli ve bu yardım giderek azaltılmalıdır.

Onarıcı aşırı düzeltme hangi durumlarda kullanılmamalıdır?.

• .Eğer çocuk kendinden isteneni yapmayı reddederse, katılmazsa ya da işbirliği içinde olmazsa, uygulayıcının fiziksel fiziksel güç kullanması gerekebilir. Bu durum çocuğu saldırgan hale getirebilir.

.·         .Aşırı düzeltme sürecinde beklenen performansı göstermek, çocuk için çok zor ya da olanaksız olabilir..

• .Özellikle aşırı düzeltme arkadaşların önünde uygulandığında- çocuklar öğretmenin dikkatinin uygun olmayan davranışları izlediğinin farkına varabilirler ve öğretmenin dikkatini çekmek için, uygun olmayan davranışı yapmaya yönelebilirler..
• .Aşırı düzeltme süreci, eğitim ortamlarında diğer çocukların davranışlarını ve onların öğrenmesini olumsuz etkileyebilir.

2.     OLUMLU ALIŞTIRMA Uygun olmayan davranıştan sonra, uygun olmayan davranışın sonucunu düzleten bir uygun davranışın tekrarlanmasına olumlu alıştırma denir. Olumlu alıştırmada çocuk, uygun olmayan davranışı gösterdiğinde o anda yapılan etkinlik durdurulur ve uygun davranış sözel olarak tanımlanır. Sonra, uygun davranışın tekrar edilmesi sağlanır. Bu davranış gerçekleştiğinde, öğretmen  teşekkür ederek doğru davranışı tekrar tanımlar. Olumlu alıştırma cezalandırcı bir süreç içermemesi nedeniyle, davranışlar azaltmakta uygun bir yaklaşımdır. Doğru tepkiler için pekiştirme kullanılması, uygun olmayan davranışı yapmak için çocukları cesaretlendirebilir.

3.     OLUMLU ALIŞTIRMALARLA AŞIRI DÜZELTME Olumlu alıştırma yöntemi, olumlu alıştırmalarla aşırı düzeltme biçiminde de uygulanabilir. Bu biçimin olumlu alıştırmadan farkı, uygun olamayan davranıştan sonra davranışın uygun biçiminin birden fazla sayıda tekrarlatılması ve bir tür cezaya dönüştürülmesidir. Bu uygulamada, genellikle, olumlu alıştırmayı pekiştirme izlenmez. Ancak, yapılan araştırmalarda pekiştirmenin olumlu etkilerine ilişkin ipuçları vardır.

BEDENSEL CEZA Bedensel ceza, acı vermek amacıyla çocuğun bedenine elle veya bir nesne ile vurulması, baskı uygulanması gibi durumları kapsar. Eğitim ortamlarında uygun olmayan davranışları azaltma için başvurulan ama kabul edilmeyen yöntemlerden birisidir.

Bedensel Cezanın Zararları.

• .Bedensel ceza, davranışı azaltmaz, sadece baskılar,yani, cezanın varlığından uygun olmayan davranışın ortaya çıkmasını engeller.

.·         .İyi ve haklı nedenlere dayanmayan bedensel ceza, kaygı ve saldırganlık gibi başka davranış sorunlarına yol açar..·         .Bedensel cezanın uygun olmayan davranışı baskılayıcı etkisi, uygulayıcının ceza verme davranışını artırabilir..·         .Bedensel ceza, uygun davranışın ne olduğuna ilişkin bir ipucu sağlamaz..

• .Bedensel cezalandırma davranışları, ceza alan ve bunu izleyen çocuklar için olumsuz bir model oluşturur..·         .Bedensel ceza, cezalandırılan çocukta dargınlık ve içe kapanma gibi olumsuz sonuçlara yol açabilir.

.·         .Bedensel ceza, olumlu iletişim kurma fırsatlarını engeller..·         .Bedensel ceza, güçlünün haklı olduğu düşüncesini yaratabilir.

.·         .Bedensel olarak cezalandırılan çocuğun akademik çalışmalara yönlendirilmesi güçleşir. Bu da ikinci bir ceza olarak başarısızlığı getirir.

UYGUN OLMAYAN DAVRANIŞLARI AZALTMANIN AŞAMALARI

1. Hedef davranış belirleme:Seçilen bir davranış;a. Davranış, çocuğun kendisine veya arkadaşlarına fiziksel olarak zarar vermekte mi?b. Davranış, çocuğun ya da  arkadaşlarının öğrenmesini olumsuz etkilemekte mi?c. Davranış, başka davranış problemlerinin ortaya çıkmasına yol açmakta mı?

d. Davranış, çocuğun sosyal ortamlardan dışlanmasına yol açmakta mı?e. Davranış, çocuğun çocuğun kullandığı ilaçların bir yan etkisi olarak ve o sırada geçirdiği geçici bir rahatsızlığın (soğuk algınlığı, grip vb.) etkisiyle mi ilişkili? Bu soruların bir ya da birkaçına evet yanıtı vermişseniz ikinci basamağı izleyiniz. 2. Hedef davranışın hangi ortamlarda ve ne kadar sıklıkta ortaya çıktığını belirleyiniz. Bunun için Ünite 6’da yer alan gözlem ve kayıt etme konusunu okuyunuz

.3. Hedef davranışı düşürmeyi hedeflediğiniz sıklığı (ölçüt) belirleyiniz. Ölçütünüz, uygun olmayan davranışı tamamın ortadan kaldırmak olabileceği gibi, sıklığı belli bir düzeye indirmek de olabilir.4. Hedef davranışları azaltma yöntemlerini gözden geçiriniz ve en uygun yöntemi belirleyiniz. Olabildiğince ılımlı yöntemler seçmeye özen gösteriniz.5. Yöntemi, davranış hedeflediğiniz sıklığa düşünceye kadar tutarlı biçimde uygulamayı devam ediniz.6. Yöntemi, uygularken, seçtiğiniz kayıt etme yöntemi ile kayıt tutmayı sürdürünüz.

7. Davranış hedeflediğiniz sıklığa kadar azaldıysa ya da tamamen ortadan kalktıysa, sizi kutlarım. Diğer uygun olmayan davranışlar içinde benzer bir yol izleyebilirsiniz.

Üstün Yetenekli Çocukların Eğitimi

Üstün yetenek, yaratılıştan gelen bir özelliktir. Her 100 çocuktan en az ikisinin üstün yeteneklere ve hünerlere sahip olduğu bilinmektedir. Eflatun, bu çocukları “Altın Çocuklar” diye adlandırır. Üstün yetenekli insanların en önemli özelliği, öğrenme hızlarıdır. Bu tür çocuklar, diğerlerine göre daha erken yaşta konuşma, okuma ve yazmayı öğrenirler. Doymak bilmez meraklarıyla sürekli yeni şeyler öğrenme azmi taşırlar. Eğer anne babaları, öğretmenleri ve arkadaşları, bu çocuklara gerekli alakayı gösterir, sabırla onları dinler ve motive ederlerse, ruhi krizlere düşmeden kendilerinden beklenen performansı gösterirler. Aksi takdirde ilgisizlik, hor görülme ve baskı gibi sebepler yüzünden yetenekleri körelir.

Üstün yetenekli çocukların yaklaşık yarısı, okula gitmeden önce okumayı öğrenmekte, bağımsız olarak çalışmaya ve araştırmaya da daha erken yaşta başlamaktadırlar. Bitip tükenme bilmeyen enerjileri sebebiyle yanlış olarak bazen kendilerinin hiperaktif olduğu söylenmektedir. Görev ve problemleri organizeli, hedefli ve verimli bir şekilde ele alarak çözerler Öğrenme, araştırma ve keşfetme konusunda fıtri motivasyonları mevcuttur.

Üstün Yetenekli Çocukların Olumlu Özellikleri

Hızlı ve kolay öğrenirler. Muhakeme ve problem çözme yetenekleri gelişmiştir. İntikal süratleri fazla, idrakleri derindir. İlgi ve dikkat süreleri uzundur. Hafızaları güçlü olduğu için önemli detay, kavram ve prensipleri unutmazlar.

Hayalleri güçlüdür. Sanat dallarında orijinal eserler verirler. Ritim ve hareket kontrolleri gelişmiştir.

Merakları üst seviyededir. Çok fazla soru sorarlar. Farklı farklı konularla ilgilenirler. İnsana, hayata ve kainata yakın bir alaka duyarlar.

Gözlemleme güçleri fazladır. Esnek ve sıradışı düşünürler. Meseleleri farklı perspektiflerden ele alırlar. Mülahaza daireleri her zaman açıktır. Yeni fikirlere kapalı kalmazlar. Hemen her an öğrenmeye hazır haldedirler. Gelişmelere rahatlıkla ayak uydurabilirler.

Meseleleri sorgular, net bir şekilde düşünür, ilişkileri farkeder ve anlamları idrak ederler.

Yetişkinlerle kurdukları iletişimde oldukça olgun bir karakter sergilerler.

Çoğu zaman genellemeler yapar ve bunları yeni durumlara tatbik ederler.

Mücerret kavramları idrak etme ve bunlar arasındaki ilişkileri tespit etme kabiliyetleri gelişmiştir.

Kelime hazineleri çok zengindir. Kelimeleri kolaylıkla ve yerinde kullanırlar.

Matematiksel düşünme yetenekleri gelişmiştir.

Okumayı çok severler. Yaşıtlarının seviyelerinin üzerindeki eserleri rahatlıkla mütalaa edebilirler.

Talimatları kolaylıkla yerine getirirler.

İnce bir espri anlayışları vardır.

Nesne, kelime veya fikirleri yeni ortamlarda kullanırlar.

En iyi olmak için büyük bir istek duyarlar. Kendileri için tespit ettikleri standartlar oldukça yüksektir.

Sağduyu ve pratik bilgilerden yararlanırlar.

Çoğu faaliyette lider konumundadırlar. Başkalarının sistem ve fikirlerini hemen kabul etmezler. Genellikle kendilerine danışılır. Karar verme esnasında aranılırlar.
Olumsuz Yönleri
Rutin ödevlerden çabuk sıkılırlar.

İşleri kendi bildikleri gibi yapmak isterler.

Sınıfta çok fazla dikkat çekebilirler.

Başkalarının göremediği ilişkileri görebilir ve dersin çoğunu sadece bu konuda tartışmaya ayırmak isteyebilirler.

Bazen bir projeyi bitirip diğerine başlamayı istemeyebilirler.

Ara sıra hayallere dalarlar ve dikkatleri dağılır.

Diğer öğrencilerin “sönük” kalmalarına sebep olabilirler.

Kendilerine çok da faydalı olmayan eserlere gereğinden fazla zaman harcayabilirler.

Yersiz espriler yapabilirler.

Bazen gereğinden fazla yenilikçi olabilirler.

Başarısızlıklardan çok çabuk etkilenebilirler.

Aşırı derecede otoriter olabilirler.

Başkalarının fikirlerine yeterince önem vermeyebilirler.

Nasıl Yardım Edilebilir?
Bu çocuklar, genellikle kendilerini yaşıtlarıyla aynı seviyede görmezler. Bir kısmı tecrit edilmişlik veya bir köşeye itilmişlik hissine kapılırlar. İçine kapanıklıkları sebebiyle arkadaş sayıları birkaçı geçmeyebilir. Okullardaki dersler onları sıkabilir. Bunlardan bazıları, yaşıtlarıyla birlikte olabilmek için yeteri kadar başarılı olmak istemeyebilir. Eğer duyguları beslenmezse, toplum dışında kalabilir, hatta suça meyilli hale gelebilirler. Yetişkinler, bu çocukların hususi ihtiyaçlarını farkederlerse, potansiyellerini değerlendirebilmeleri için onlara yardımcı olmalıdırlar.

Üstün yetenekli çocuklar, birbirleriyle çok etkili ve verimli bir iletişim kurabilmekte, böylelikle anlaşılmaz olma sıkıntısından bir derece kurtulmaktadırlar. Dolayısıyla bu çocukların katıldıkları ortak proje ve programlar hazırlanabilir.

Tecrübesiz anne, babaların evdeki üstün yetenekli ve hünerli çocuklarıyla ilgilenmesi hiç de kolay olmaz Özellikle okul öncesi dönemde böyle bir ebeveyn, yardıma ve rehberliğe muhtaçtır. Ailelerin birbirlerine destek olmaları ve tecrübe aktarımı da ihmal edilmemelidir.

Üstün yetenekli bir bebek, diğerlerine göre daha az uyur, dolayısıyla daha fazla ilgi ve ihtimama ihtiyaç duyar. Böyle bir durumda anne ve baba her zaman gerekli ilgiyi gösteremeyebilirler. Bu yüzden büyükanne, büyükbaba gibi ailenin diğer fertlerinin de yardımı istenebilir. Bu çocuklar konuşmaya başladıktan sonra sürekli sorular sorar ve kaba bir otorite altına girmek istemezler. “Bunu yapacaksın , çünkü ben öyle istiyorum” şeklinde bir yaklaşım, tesirli olmaz. Çocuklarının sorularına cevap veren ailelerin, onlarla otoriter ailelere nazaran daha güçlü bir yakınlık kurdukları görülmektedir. Bu çocuklara sabır, alaka ve saygı gösterildiği an, onlar da hürmete riayet ederek karşılık vermektedirler. Çocuklar büyüdüklerinde, aile toplantılarına katılabilirler, böylelikle mesuliyet paylaşma ve tartışma kabiliyetleri gelişir. Böyle bir ortamda çocuk kendisini söz hakkı olan bir aile ferdi olarak hisseder. Bu arada anlaşmazlıklar ortaya çıkarsa, hissi destek bekleyecekleri unutulmamalıdır.

Kısacası üstün yetenekli bir çocuğun yetişmesindeki kilit nokta saygıdır; farklılığına saygı, fikirlerine saygı, hayallerine saygı. Kabiliyetlerin yeşermesi için özel müfredatlar, hususi yazılımlar ve spesifik programlar yanında huzurlu, emin ve sıcak bir aile ve okul ortamı da gereklidir.

Bu arada şu hususlara da dikkat çekmekte fayda vardır: İnsanı, bir ilacın kimyasal bileşimini veya bir makinenin üstün özelliklerini tarif ediyor gibi kategorize etmek çok zordur, zira insan tabiatındaki kompleksliği unutmamak gerekir. Yazıda sözü edilen özellikler bir robotun bilgisayar sisteminde olduğu gibi işlemez insanda. Zaman içinde değişir, oranları artar, azalır. Dinamik bir sistem bulunduğu icin unsurlar sabit kalmaz.

Üstün yetenekli çocuklar geleceğin liderleri, bilim adamları, fikir adamları ve sanatçılarıdır. Böyle bir milli servet heba edilemez. ABD’de, İngiltere’de, İsrail’de ve Hollanda’da olduğu gibi bu tür çocukları tespit edip onlara özel programlar uygulayacak uzman ve kurumları hazırlamak, gerekli finans kaynaklarını bulmak, iletişimi etkili hale getiren bir ağ oluşturmak, bu sahada dünyada yapılan faaliyetleri takip etmek ve orijinal girişimlerde bulunmak yine fedakar ve sağ duyulu insanlara kalmaktadır.

{loadposition header}

Açık anlatım yöntemi ‘tümden gelim yada doğrudan öğretim’ olarak da adlandırılmaktadır.bu öğretim yöntemi,hem düzenli bir programı hem de araçların kullanımında sistematik olmayı gerektirmektedir.

Açık anlatım yönteminde ayırt edici öğrenme sürecinden yararlanılmaktadır.Bunun için öğretmen,öğreteceği kavramın ilişkili ve ilişkisiz niteliklerini belirler.Daha sonra kavramın olumlu ve olumsuz örneklerini oluşturur.Kavramın ilişkili nitelikleri kavramı tanımlar ve onun benzer örneklerini oluşturur.örneğin, ‘kırmızı’kavramı için tek ilişki nitelik onun rengidir.Kırmızıyı temsil eden nesnenin şekli, malzemesi gibi nitelikler ilişkisiz niteliklerdir.

Kavramın olumlu örnekleri, kavramı tanımlayan nitelikleri gösterir.kavramın olumsuz örnekleri ise kavramı tanımlayan nitelikleri gösterir.Örneğin, ‘kırmızı’ kavramının olumlu örnekleri ‘kırmızı plastik boncuk,kırmızı tahta silindir,kırmızı el işi kağıdı’ dır.Kırmızı kavramının olumsuz örnekleri ise ‘sarı plastik boncuk,yeşil tahta silindir,mavi el işi kağıdı’ dır.

Kavramın olumlu ve olumsuz örnekleri hazırlanırken örnek sayısının çok olmasına ilişkisiz niteliklerin değişmesine dikkat edilmelidir.Daha sonra öğrenciye olumlu ve olumsuz örnekler sunulmalı, öğrencilerin doğru tepkileri pekiştirilmeli yanlış tepkiler görmezlikten gelinip ,tekrar sunu yapılmalıdır.Böylece ayırt edici pekiştirmelere yer verilerek öğrenme gerçekleştirilmelidir.

Aşağıda açık anlatım yöntemine göre oluşturulmuş ‘1 tane’kavramı ile ilgili bildirim örneğine yer verilmiştir:

1.     Aynı türde,aynı tipte,4 farklı sayıdaki nesne kümesi arasından , ‘1 tane olanı göster’ denildiğinde. 1tane olanı gösterir.

2.     Aynı türde , aynı tipte,4 farklı sayıdaki nesne kümesi resimleri arasından, ‘1tane olanı göster’ denildiğinde 1tane olanı gösterir.

3.     Aynı türde , aynı tipte,4 farklı sayıdaki nesne kümesi ve nesne kümesi resmi arasından 1 tane olan gösterilip ‘Bu kaç tane?’diye sorulduğunda , 1 tane olduğunu gösterir.

4.     Farklı türde, 4 farklı sayıdaki nesne kümesi arasından , ‘1tane olanı göster’ denildiğinde 1tane olanı gösterir.

5.     Farklı türde, 4 farklı sayıdaki nesne kümesi resimleri arasından, ‘1tane olanı göster’ denildiğinde 1tane olanı gösterir.

6.     Farklı türde, 4 farklı sayıdaki nesne kümesi ve nesne kümesi resmi arasından , 1 tane olan gösterilip‘Bu kaç tane?’diye sorulduğunda , 1 tane olduğunu gösterir.

Bu yöntemin öğretim süreci ‘yap’, ‘göster’, ‘söyle’ ve ‘yaz’basamaklarına ilişkin etkinlikleri içermektedir .Yap, göster, söyle ve yaz basamaklarında öğretmenin gerçekleştirdiği hareketin her biri öğrenci tarafından bir karşı hareketi gerektirir. Öğrenciler , öğretmeni beceri yaparken görürler, beceriyi açıklamasını dinlerler.Daha sonra öğrenciler kendileri yaparlar, gösterirler, ne yaptıklarını söylerler ve yazarlar.Basamaklandırılmış yöntemle öğretim yapılırken öğ renciden ;yaparak, göstererek, sözlü ve yazılı dil kullanarak bir tepkide bulunması beklenmektedir.Öğrenci, doğru tepki verdiğinde davranışı pekiştirilmekte, yanlış tepki verdiğinde öğretime geri dönülmektedir.

· Yap Basamağı: ‘Yap’ basamağında öğretmen, gerçek nesneleri kullanır ve öğrenci de cevaplarını gerçek nesneler kullanarak verir. “Yap” basamağı, öğrencilerin birbirleriyle ve öğretmenleriyle aralarında yakınlık kurmalarına yardımcı olur.Öğrencinin gruba katılımını sağlamak için kullanılan etkili bir öğretim yöntemidir.Bu basamak “yap-yap”, “yap-göster”, “yap-söyle”, “yap-yaz” alt basamaklarından oluşur.

· Göster Basamağı: “Göster” basamağında öğretmen, öğrenciye görsel bir uyaran verir ve öğrenciden doğru tepki vermesi beklenir.Öğretmen, uyarıcıları öğrencinin görebileceği şekilde sunar.Bu basamak “göster-yap”, “göster-göster”, “göster-söyle”, “göster-yaz” alt basamaklarından oluşmaktadır.

· Söyle Basamağı: “Söyle”basamağında öğretmen, öğrenciye sembolik uyaranı sözlü olarak verir ve öğrenciden de doğru tepki vermesi beklenir.Bu basamak “söyle-yap”, “söyle- göster”, “söyle-söyle”, “söyle-yaz” alt basamaklarından oluşmaktadır.

·  Yaz Basamağı: “Yaz” basamağında öğretmen,öğrenciye sembolik uyaranı yazılı olarak verir ve öğrenciden de doğru tepki vermesi beklenir. Bu basamak “yaz-yap”, “yaz-söyle”, “yaz-yaz” alt basamaklarından oluşmaktadır.

Aşağıda basamaklandırılmış yönteme göre oluşturulmuş toplama işlemiyle ilgili bildirim örneğine yer verilmiştir.

1.     Öğretmenin birinci kümeye……tane, ikinci kümeye…..tane nesne koyduğu ve söylediği kümelere bakarak, öğrenci, iki kümenin toplamı kadar nesne alır.

2.     Öğretmenin birinci kümeye……tane, ikinci kümeye…..tane nesne koyduğu ve söylediği kümelere bakarak, öğrenci, önündeki resimli kartlar arasından iki nesne kümesinin toplamını ifade eden resim kartını seçer.

3.     Öğretmenin birinci kümeye……tane, ikinci kümeye…..tane nesne koyduğu ve söylediği kümelere bakarak, öğrenci, iki kümenin toplamının……..olduğunu söyler.

4.     Öğretmenin birinci kümeye……tane, ikinci kümeye…..tane nesne koyduğu ve söylediği kümelere bakarak, öğrenci, iki kümedeki nesnelerin toplamını rakamla yazar.

5.     Öğretmenin gösterdiği ve söylediği ,toplamları…….olan iki nesne kümesinin resimli kartına bakarak, öğrenci, resimli karttaki nesne sayısı kadar gerçek nesne alır.

6.     Öğretmenin gösterdiği ve söylediği ,toplamları…….olan iki nesne kümesinin resimli kartına bakarak, öğrenci önündeki resimli kartlar arasından iki nesne kümesinin toplamını ifade eden resim kartını gösterir.

7.     Öğretmenin gösterdiği ve söylediği ,toplamları…….olan iki nesne kümesinin resimli kartına bakarak, öğrenci , iki kümenin toplamının….olduğunu söyler.

8.     Öğretmenin gösterdiği ve söylediği ,toplamları…….olan iki nesne kümesinin resimli kartına bakarak, öğrenci , iki kümenin toplamını rakamla yazar.

9.     Öğretmenin söylediği (….daha…kaç eder?)toplama işleminin sonucu kadar gerçek nesne alır.

10. Öğretmenin söylediği (….daha…kaç eder?)toplama işleminin sonucunu önündeki resimli kartlar arasından gösterir.

11. Öğretmenin söylediği (….daha…kaç eder?)toplama işleminin sonucunun…..olduğunu söyler.

12. Öğretmenin söylediği (….daha…kaç eder?)toplama işleminin sonucunu rakamla yazar.

13. Öğretmenin yazdığı toplama işlemine bakarak , toplama işleminin sonucu kadar gerçek nesne alır.

14. Öğretmenin yazdığı toplama işlemine bakarak öğrenci, önündeki resimli kartlar arasından, toplama işleminin sonucunu ifade eden resim kartını gösterir.

15. Öğretmenin yazdığı toplama işlemine bakarak öğrenci, toplama işleminin sonucunun …… olduğunu söyler.

16. Öğretmenin yazdığı toplama işlemine bakarak öğrenci , toplama işleminin sonucunu rakamla yazar.

DUYULAR YOLU İLE ÖĞRENME

Herhangi bir sözlü açıklama yolu ile öğrenme oldukça yüksek düzeyde ve güç bir beceridir. Bazı insanlar bunu oldukça zor kazanırlar. Öğrenme biçimleri teorisi, insanların tercih ettikleri farklı öğrenme tarzlarından söz etmektedir.bazıları görerek daha iyi öğrenirken, bazıları işiterek, bazıları da dokunarak, hissederek ve elleyerek öğrenir. Küçük çocuklar ise öğrenme sürecine bütün duygularını katarak öğrenirler. Bu nedenle yalnız sözle verilen bir talimat çocuklar için her zaman öğrenmeyi kolaylaştıran bir yöntem değildir. Çocuk çevresindeki yetişkinlerin tutum ve davranışlarını, olaylar karşısındaki tepkilerini izler ve kendi davranışlarını da bunlara göre oluşturur.Örneğin; Çocuğuna kitap okumanın faydalarından bahseder ve kendimiz hiç kitap okumazsak, çocuk kitap okumanın iyi bir şey olduğunu bilir ama kitap okumaz. Çünkü ailenin sözleri ile davranışları birbirini tutmaz. Bu nedenle çocukla birlikte olan anne, baba ve tüm yetişkinlerin sözleri ile davranışları arasında pekiştirici bir ilişkinin bulunması çok önemlidir. Yaygın bir deyişle söylemek istersek, çocuk yetiştirmekte sözü özü bir olmak çok önemlidir. Kelimeler çocuk için bazen pek anlamlı değildir, ama davranışları bir şekilde gözleyebilir. Eğitimde okul öncesi çocuğa kalıcı ve doğru davranışları kazandırabilmek ana ilke olduğuna göre, tutarlı yetişkinler ve tüm duygulara hitap eden bir eğitim yaklaşımı öğrenmeyi kolay ve kalıcı hale getirebilir.

KENDİ KENDİNE DÜŞÜNME VE ÖĞRENME KONUSUNDA DESTEKLEME

Bebekler yardımla veya yardımsız olarak öğrenirler. Ancak cesaretlendirilir ve desteklenirse çok daha iyi öğrenebilirler. 21. yüzyılda yaşam boyu eğitim hepimiz için bir gereklilik olacak. Bu nedenle ilk eğitimin amacı, genç insanları olgun, bağımsız ve otonom öğrenmeye hazırlamaktır. Eğer bu özellikler, erken çocuklukta geliştirilmezse giderek artan oranda ulaşılması güç hale gelirler. Çocuğun karşılaştığı problemlere çözümler üretebilmesi için sağlanacak fırsatlar, ona gelecekte de kendi problemlerine değişik çözümler üretebilmesi için yardımcı olur. Örneğin: gece yatarken çocuğa hikaye okursak ve bu hikayenin içinde bir problemle karşılaşırsak, çocuğa çözüm yolları buldurmalıyız. Onun konuşmasını sağlamalıyız ki gelecekte karşılaştığı problemlerine kendisi çözüm üretebilsin. Bunun yolu da çocuğun düşünmesini, soru sormasını, düşündüklerini ifade edebilmesini destekleyici ve rahatça cevaplar üretebileceği ortamlar yaratmaktır.

YETERLİ ZAMAN VE UYGUN ZAMAN AYARLAMA

Bu prensip bir yönü ile erken çocukluk eğitiminde gerekli desteği sağlayacak çevre ve araç gereç katkısını ifade eder, diğer yönüyle ise haftada 9-10 saatlik kurum merkezli eğitimin çocuğun ihtiyaçlarını karşılamaya yeterli olmayacağını gösterir. Araştırma sonuçları, düzenli yarım günlük bir eğitimin yeterli, daha azının yetersiz, daha çoğunun da gereksiz olduğunu göstermektedir. Ama çocuğun rahatça hareket edebileceği, denemeler yapabileceği, ilgi alanlarını genişleten eğitime, yani zengin, iyi düzenlenmiş mekanlara ihtiyacı vardır. Bu da ona, evde sağlanacak özel bir oda veya hiç değilse rahatça hareket edip oynayacağı ve hatta dağıtabileceği bir bölüm ayırmayı gerektirir. Okul ise her çocuğun çalışabileceği ve keşfedebileceği malzeme ile donatılmış, rahatça hareket edebileceği, güvenli bir fizik mekan demektir. Çocuğun, ilgi duyduğu konuyu derinliğine öğrenebilecek kadar zamanının olması önemlidir. Bunun için de anne baba ve öğretmenlerin çocuğun faaliyetlerine gereksiz müdahaleden kaçınmaları gerekir. Ama zaman zaman yeni öğrenmeler için de uygun değişikliklerin yapılmasına ihtiyaç vardır.