Otizmli çocuklarla oyun ve oyuncak seçimi, diğer çocuklara kıyasla daha farklıdır. Her çocuğun beklenti ve ihtiyaçları farklı olmakla birlikte, otizmli çocukların dikkatini çeken ve yapmaktan zevk aldığı hareket ve etkinlikleri oyuna katmak çok daha fazla önem arz etmektedir. Bu nedenle oyun ve oyuncak seçiminde işinize yarayabileceğini düşündüğümüz bazı etkinlikleri sizlerle paylaşmak istedik.

OYUNCAK SEÇİMİ
Otizmli çocuklarda görülen kendi kendini güdüleme davranışı yerine oyuncaklarla oyun oynamanın öğretilmesi hedeflerinizden birisi olmalıdır. Bunun için, toplumda kabul görmeyen kendi kendini güdüleme davranışının azaltılmasında uygun olan oyuncaklar seçmeniz gerekmektedir.
Çocuğunuzun ihtiyacı olan duyusal motivasyonların saptanabilmesi için onun ne tipte kendi kendini güdüleme davranışı içine girdiğini gözlemleyip notlar alarak gereksinimlerine uygun oyuncakları belirleyiniz.
Görsel Uyarım

Otistik çocuk, ışıklara bakar, dönen objelere gözleri takılır, ellerini inceler, parmaklarını gözlerinin önüne getirip oynatır. Görsel uyarım ihtiyacını azaltabilmek için el feneri, dönen lambalar, tekerlek, kum saati, manyetik toplar, ışık çubukları, ışık tabancası, yazı tahtaları, dürbün ve kuruyabilen oyuncaklar vs. gibi oyuncakların alınması uygundur.
İşitsel Uyarım
Şarkıları seslendirmeye çalışıp vokal yapar, mırıldanarak şarkı söyler.Dilini şaklatır, eşyaların üzerinde parmaklarını tıklatır. İşitsel uyarıların değiştirilmesi için ses çıkaran oyuncaklar seçin. Örneğin, düdük, zil, konuşan oyuncaklar, radyo, oyuncak piyano, müzik kutuları, itelendiğinde veya çekildiğinde ses çıkaran oyuncaklar, saç kurutma makinaları vb. kullanılabilir.
Dokunsal Uyarım
Çocuk kendi vücudunu okşar, kendini çimdikler, parmağını ağzına sokar, ve ellerine ipleri dolar. Bu tür çocuklar için ise iple hareket eden kuklalar, balık oltaları, mızıka, flüt gibi nefesli müzik aletleri kullanılabilir.

otizm 2
Vücudun Uyarlaması
Çocuk vücudunu garip şekillere sokar, çeşitli pozlar verir, ayak parmakları üzerinde yürür, kafasını yana eğerek dolaşır. Vücut şeklinden uyarılmasının değiştirilmesi için hareket veya pozisyonu değişken oyuncaklar seçin. Örneğin oyuncak at, üzerinde zıplayabileceği büyük terapi topları, içinde ve üzerinde dönülebilecek silindirik araçlar, vagonlar, döner büro koltuğu, hamak, salıncak, trombolin vb. kullanılabilir.
Bu oyuncaklardan bir çoğunu çocuk görür görmez hoşlanacak ve en çok tercih edeceği oyuncağı haline gelecektir, sürekli aynı oyuncakla oynamak isteyecektir. Bu yüzden, başka oyuncaklarla oynaması için çocuğu teşvik etmek gerekecektir. Farklı oyuncakları, farklı sürelerle denemelisiniz. Örneğin, her oyuncağı bir hafta süreyle deneyebilirsiniz. Eğer çocuk bu oyuncaklardan herhangi birisine çok bağlanırsa, o zamanda bu oyuncağı beceri öğretiminde ödül olarak da kullanabilirsiniz. Örneğin bir etkinlik süresince uygun oturduğu için en çok sevdiği (bağlandığı) oyuncağıyla onu ödüllendirebilirsiniz.
OYUNCAKLARLA OYNAMA
Otistik çocukların oyun oynama biçimleri ve oyuncaklarla oynamaları normal çocuklardan oldukça farklıdır. Genelde bu çocukların bir oyuncakla uygun oynamadıkları gözlenmektedir. Otistik bir çocuk herhangi bir oyuncağı eline aldığında onu döndürme, yuvarlama, elinde tutma ya da atma gibi amaçsız davranışlar göstermektedir. Otistik çocukların çoğu çamaşır makinesinde dönen çamaşırları saatlerce izleyebilir. Bunun yanı sıra eline aldığı oyuncak arabasını normal şekilde sürmek yerine ters çevirerek ve yalnızca tekerlerini döndürerek oynayabilir. Otistik bir çocuğun, oyuncak bir arabayı algılaması ile otistik olmayan bir çocuğun algılaması oldukça farklıdır. Otistik çocuğa göre bu araba yalnızca soğuk, sert, ağır bir nesnedir, metalden yapılmışsa metalik bir tadı vardır ve sallandığında ses çıkarır, tekerleri döndürüldüğünde ise farklı şekiller oluşturmaktadır.
Oyun, tüm çocuklarda olduğu gibi otistik çocuklar içinde sosyal gelişim yönünden oldukça önemlidir. Otistik çocuğun bütün gün amacına uygun olmayan şekilde oyun oynaması onun sizinle ve yaşıtlarıyla iletişim kurabilmesindeki en önemli araçtan yoksun kalması demektir. Otistik çocuğun yetersiz olan oyun becerisini geliştirebilmek için öncelikle eğitsel amaca yönelik oyuncaklar seçilmelidir. İç içe giren ve yap-boz türü oyuncaklar, bebekler, oyuncak kamyon ve diğer araçlar otistik çocuğun hayal gücünü kullanma, yaratıcılık ve taklit becerilerindeki yetersizliklerin karşılanmasında oldukça önemlidir.
Otistik çocukların uygun oyun oynama davranışı kazanabilmesi için öncelikle taklit etme becerilerini geliştirme konusunda yardımcı olmalı ve oyuna dönüştürebilecekleri normal yaşantılar sunulmalıdır. Örneğin oyuncak çöp kamyonuna sahip çocuk, çöpçünün çöp kovalarını kamyona boşalttığını hiç görmemiş yada farkında olmamışsa onunla bu oyunu oynamak oldukça zor olacaktır. Ayrıca toplu taşıma araçlarına binmeyen ve bunu gözlemlemeyen bir çocuktan oyun ortamında şoför rolünü oynaması beklenemez. Otistik çocuğun hayali oyun oynamayı öğrenmesine yardımcı olmak amacıyla onu bu tür oyunları oynayan akranlarıyla bir araya getirerek oyuna katılmasını ve onları model alarak anlamlı oyun oynamayı öğrenmeyi sağlamalısınız.

otizm 1

Otistik çocuğun oyun becerilerinin gelişmesi için öncelikle uygun oyuncaklarla oyun oynama fırsatı sağlanmalıdır, yalnız uygun oyuncak seçimi de oyun becerilerinin gelişmesinde yeterli değildir. Bunun yanında yapılandırılmış oyun ortamı sağlanmalıdır. Hatta ebeveyn veya öğretmende aktif oyunun içinde yer almalıdır. Başlangıçta çocuğa oyuncak kamyonlarla ve evlerle oynama öğretilebilir. Bu öğretilirken her oyuncaktan ikişer tane alınması gerekmektedir. Yetişkin kişi oyuncağını alır ve otistik çocuğu oyuna teşvik eder; “oyuncağını al” veya “haydi oynayalım” yönergelerini çocuk oyuncağını alana kadar tekrar eder. Daha sonraki aşamada oyuncak bebeği almakla kalmayıp onu kolunuza yatırınız ve çocuğunda aynısını yapması için teşvik edip bu davranışı pekiştirin. Ayrıca oyuncak bebeği dizinizde sallayın, uyutun, üzerine örtü örtün, besleyin otistik çocuğunda aynı hareketleri taklit etmelerini sağlayın. Bunlar yapılırken; bebek uyuyor, acıkmış gibi çocuğun oynadığı oyuna ilişkin sözel ifadelerle dikkati çekilmeli ve otistik çocuğun sözel olarak da oyuna katılımı teşvik edilmelidir.
Oyuncak kamyonla da aynı aşamalar gerçekleştirilebilir. Kamyonda durur, kalkar, deposuna benzin konulur, üzerine yük yüklenir ve boşaltılır. Hareketleri yaparken bunlar sesli olarak ifade edilir, çocuktan da aynı şekilde sesli olarak ifade etmesi istenir. Oyuncaklardan birer çift almanın avantajı, çocuğun sizin ondan ne istediğiniz konusunda emin olmasını sağlamaktır. Artık sizi taklit ederken kullanabileceği kendine ait bir oyuncağı vardır.
BLOKLARLA OYUN OYNAMA
Bir otistik çocuk için öğrenmesi en kolay aktivitelerden birisi de bloklarla oyun oynamaktır. Bu aktivitenin çocuğa öğretilmesi için bir çift blok setine sahip olmak gerekmektedir. Bloklarla oynamayı çocuğa öğretmeye hazırlanırken, sizin ve çocuğun birbirinize kolayca ulaşabileceğiniz mesafede ve bloklarında sığabileceği genişlikte bir masaya karşılıklı oturmalısınız. Başlangıçta masada birkaç blok bulunmalı fakat eğitim ilerledikçe blok sayısı artmalıdır. Eğer bu büyüklükte bir masa temin edilemiyorsa oyun yerde de oynanabilir.
1. basamak: Bloklardan birbirine benzer iki tanesini alın, birini önce kendi önünüze diğerini de çocuğun önüne koyun. Çalışmaya “sen yap” diyerek başlayabilirsiniz. Kendi bloğunuza dokunup, çocuğu teşvik ederek, kendi bloğuna dokunmasını sağlayıp daha sonrada kademeli olarak teşviklerinizi azaltabilirsiniz. Başlangıçta sizin bloğunuza dokunabilir. Bunun için kendi bloğuna dokunması için teşvik edip, gerekirse fiziksel yardımda bulunulabilir. Zaman içinde siz kendi bloğunuza dokununca çocukta sizi taklit ederek kendi bloğuna dokunur hale gelecektir. Bundan sonra birlikte bloğu havaya kaldırmak veya masaya koymak gibi daha karmaşık adımlara geçilmelidir.
2. basamak: Şimdi çocuğa iki blokla oynama öğretilebilir. Kendi önünüze iki blok alıp, benzerlerini de çocuğun önüne koyarak çalışmaya başlanır. Şimdi bloklardan önce birine sonra diğerine dokununuz, çocuğunda aynı hareketi yapması için teşvik ediniz. Siz önünüzdeki iki bloğa dokunduktan sonra çocuğunda kendi bloklarına dokunmasını sağlayana kadar teşvik etmeyi sürdürüp daha sonra bu teşvikleri yavaş yavaş azaltınız. Önünüzdeki bloğun üzerine diğer bloğu koyunuz. Çocuğunda önündeki bloğun üzerine diğer bloğu koymasını teşvik edin, koyma hareketini taklit etmeye başladıktan sonra onun sizin yaptığınız “kule” yi taklit edebilmesini sağlamak için blok sayısını arttırınız.
3. basamak: Çocuk bloklarla oynamaya ve yardımsız olarak kule inşa etmeye başladığında “köprü” inşa etmek gibi daha karmaşık oyunları öğretmeye başlayabilirsiniz. Öncelikle köprü tarafınızdan inşa edilmelidir. Bu inşa sırasında her basamakta çocuk sözel ve fiziksel yardımla teşvik edilmeli “sende yap”, “benim gibi yap” yönergeleri verilmelidir. Bu komutlar ona sizin yaptığınız şekle dikkat etmesi gerektiğini anlatan ipuçlarıdır. Sizin yaptığınız şekli taklit etmeyi öğrendikten sonra hızlı bir şekilde yaptığınız köprüyü bitirmelisiniz. Şimdi ona sadece tek tek sizin hareketlerinizi taklit etmeyi değil “son ürünü” öğretmelisiniz. Çocuk bu yöntemle bir köprü inşa etmeyi bir kez başardıktan sonra şimdi kulenin yanına birde köprü inşa edebilir. Böylece çocuk birden çok şekil yapabilir.
4. basamak: Çocuk sizi taklit ederek bloklardan çeşitli şekiller inşa etmek için gerekli olan parçaları öğrendikten sonra siz kendi bloklarınızı ortadan kaldırıp çocuğunuzdan kendi blokları ile çeşitli şekiller inşa etmesini isteyebilirsiniz. Daha sonra çocuğa bu şekillerin adlarını öğretebilirsiniz.

orizm 3
KENDİ BAŞINA OYUN OYNAMA
İlk önce siz onunla beraberken ve oyuna aktif olarak katılımıyla oyun oynamayı öğretin. Önce iki oyuncakla, sonrada yavaş yavaş daha fazla oyuncakla oyun oynamayı öğretmelisiniz veya çocuğun resim çizme ya da bloklardan bir köprü yapma gibi basit bir görevi yapmasını isteyebilirsiniz. Çocuk oynamaya başladıktan sonra yavaş yavaş onun oyun alanından uzaklaşın ve en sonunda da çocuğu odada bir dakika yalnız bırakacak şekilde terk edin. Siz odaya geri döndüğünüzde eğer işi tamamlamışsa veya çocuk hala oyun oynamayı sürdürüyorsa onu coşkulu bir şekilde takdir edin ve ödüllendirin.
OTİSTİK ÇOCUKLARLA EVDE UYGULANABİLECEK AKTİVİTELER
HAMBURGER OYUNU: Battaniye veya mat içinde çocuğu yatırın, döndürerek rulo yapın, ve siz üstüne baharat koyarmış gibi yapıp, hamburgerin üstünü ovalayın. Her baharat çeşidine farklı bir dokunum yaparsanız, uyarıyı daha ismi söylendiğinde tanır ve hazırlıklı olur veya öğrendikten sonra siz ona sorup, bulmasını sağlayabilirsiniz. Mat veya battaniye kalın gelecek olursa alıştığı bir örtü ile de deneyebilirsiniz.
YERDE YÜZME OYUNU: Yere üst üste birkaç mat sererek bir yüzme havuzu oluşturun. Çocuğunuz havuza atlayarak, karnının üstünde sürünerek öbür uca dek yüzmeli. Çıktığında çıplak ayak ve elleri havlu ile kurulanmalı. Değişik yüzme stilleri de bu aktiviteye ilave edilebilir. (Mat yerine halı veya battaniye de koyabilirsiniz.) Yüzmeye gitse de bu aktiviteden alacağı çok farklı uyaranlar var.
HALIDA EMEKLEME OYUNU: Emekleme, yuvarlanma, komando sürünmesi, kalçaların üzerinde ilerleme gibi aktiviteler bir rampa üzerinde veya mat- yastık benzeri materyallerle oluşturulan bir tepe üzerinde “lideri takip et” tarzında bir dramatizasyonla uygulanabilir. Ayrıca fok, yılan veya yerde yuvarlanan bir köpek olabilir.
HALIDA SÜRÜKLEME OYUNU: Yere alçaklı-yüksekli matlar, halılarla bir alan oluşturun. Çocuk sırt üstü veya yüzükoyun pozisyonda biri tarafından sürüklensin. Farklı yönlerde deneyin. Bir mat üzerinde inip-çıkma şeklindeki bu oyunu, kontrollü olarak arkadaşları ile birlikte birbirlerini çekmesi sağlanabilir. Hem çeken hem çekilen çocuk için faydalı bir aktivitedir.
TOP YUVARLAMAK: Çocuğunuz, yüzükoyun veya sırt üstü yatarken vücudunun üzerinde biraz basınçla top yuvarlayın. Eğer çok kaçınırsa, ısrarcı olmayın. Top dışında etrafta kullandığınız pek çok materyali bu eylem için kullanabilirsiniz.
NOKTAYI BULMA OYUNU: Çocuğunuzun vücudunun muhtelif yerlerine yumuşak tebeşirle işaret koyun. Çocuğun bu noktaları dokunarak, ovarak, silkeleyerek veya bir bez, havlu ile temizlemesini sağlayın.
DAĞA TIRMANMAK: Bir çeşit dağ süsü verilmiş bir tepeye karnının üzerinde sürünerek, sadece elleriyle kendisini itmesini sağlayın. Tepeye tırmanıştan sonra yuvarlanma veya kayma ödül olarak verilebilir.
EL ARABASI: Çocuğunuz elleri üzerinde yürürken siz veya daha güçlü bir çocuk tarafından bacaklarından tutulur (bir ip veya yol üzerinde de olabilir) ileriye gitmesi sağlanır. Oyunun varyasyonları arttırılabilir. Rampalar, merdivenlerde uygulanabilir. Bunu çok dikkatlice çok zorlamadan uygulayalım.
RESİM TAHTASI: Tahta üzerinde her iki elle çizim yapma veya her iki elle aynı/farklı hareketlerle temizleme işlevleri yapılabilir. Traş köpüğü veya yoğun bir kremle aynada ya da farklı bir yüzeyde aynı aktivite uygulanabilir. Ağzına götürme riski nedeniyle krem şanti de uygulanabilir.
DUVAR İTME: Her iki elle çocuğun duvarı itmesi ve itebileceği ağırlıkta bir nesneyi yer değiştirmesi sağlanabilir. Arkasından destek oluşturabilirsiniz. Omuzların ve kolların eşit itmelerine dikkat ediniz.
EVDE UYGULAMALARA ÖRNEKLER
– Yuvarlanmak,takla atmak, atlamak, koşmak, hoplamak.
– Bir çok baş ve vücut hareketiyle dans etmek.
– Baş üzerinde bir nesneyi tutarken yuvarlanmak.
– Sırt üstü yatıp,dizleri göğüs üzerinde kavrayıp sallanmak.
– Oyun alanı eşyalarını hareket ettirmek, oturmak ve dönmek, trambolinde zıplamak.
– Bir duvarı (ya da bir yetişkini) ellerle, bir diğerini ayaklarla itmek.
– Çocuk sırt üstü uzanmış ve kolları vücuda dik iken kollar, sizi geri itene dek itmek.
– Halat çekme, emekleme, dirsekler üzerinde sürünme, diz üzerinde yürüme (öne,yana,ortaya)
– Plastik bir bisiklete binerek itmek
– Hayvan yürüyüşleri;
Ayı: Açık bacaklar açık kollara dayanarak
Yengeç: Kalça yere değmeden el ve ayaklar üzerinde.
Ördek: Ayak bileklerini ellerle tutarak.
Sakat Köpek: İki ayakla aynı anda kısa süreli sıçrayışlar.
Yılan: Karın üzerinde, el ve ayağın yardımı olmadan.
Solucan: Sırt üstü, bacakları yukarı itip sonra vücudu çekerek.
Mors: Karın üzerinde, açık kollarla.
– El arabası yürüyüşü
– Dikey bir kara tahtada uzun bir çizim yapmak.
– Sabit olmayan yüzeylerde hareket etmek (şişirilmiş deniz yatağı gibi) gelişimsel pozisyonları sürdürmek. (emekleme, diz üstü, sırt üstü, yüz üstü)
– Tırmanış aktiviteleri
– Engelli bir plan izleme.
– Engelli plan sırasında kaykay sürmek.
– Çocuğun aktiviteler oluşturmasına izin vermek ve çevre düzenlemesine yardım etmesini sağlamak.
– Çocuğun sakız ya da şeker çiğnemesine / emmesine izin verilmelidir.
– Çocuğun gerçekleştirmesi için bir görev sırası hazırlamak, bir görevle başlayıp, üzerine yapılandırmak.
– Çeşitli inşa oyuncakları ve inşa blokları ile oynamak.
– Çocuğun sınıf içinde uygunsa veya evde uyarılmışlık seviyesi düşene dek oturma ve dönmesine imkan sağlanmalıdır.
– Sallanan bir düzlemde sallanma.
– Çocuğun bir hoplama topu üzerinde hoplaması.
– Bir mat üzerinde, farklı pozisyonlarda yuvarlanma
– Oyun alanında çocuğu sallama ve çocuğun kendini durdurmasına izin verme.
– Oyun alanında ya da spor salonunda kaba motor aktiviteler yapma. (koşma, çok hızlı koşma, zıplama)
– Gün içinde çocuğa ağır kitaplar ve objeler taşıtın.
– Çocuğun, ellerini sıranın altına koyup, yukarı doğru itişler yapmasını sağlayın.
Çocuğunuz ile oyun oynarken ilk aşamada çocuk kendi kendine oynarken amaçlı bir oyun ortaya çıkarmasını öğretmek gerekir. İkinci aşamada, oyuna başka birisini de katmasını öğretmemiz gerekir. mesela, yakalamaca, ceee oyunları gibi v.s. Daha sonra ´´Sıra Kimde´´ oyunları gibi , basit oyunlarla , çocuğun farkına bile varmadan , beraberce oynanan oyunlara teşvik etmek gibi…. Mesela, çocuğun kolunu veya bacağını kaşıyın, sonra Sıra sende diyerek onun sizin kolunuzu kaşımasını teşvik edin ( gerekirse çocuğun elini tutup kolunuzu kaşımasını öğretmek amacıyla yardımcı olun ),ve yine Sıra bende diyerek siz onun kolunu kaşıyın , bu arada size kısa bakışlar atacaktır, ve sizde onun bakışını yakalamaya çalışın. bu oyun çeşitlilik kazanması açısından, kaşıma-ufalama, gıdıklama şeklinde genişletilebilir.
Bu basit oyunla çocuğunuzun bir sürü duyularını harekete geçirmiş oluyorsunuz, sıra beklemek, tende değişik algılamalar, göz kontağı ve beraber oynanan bir oyun şeklinde vb.
Göz kontağı kurmak için;
· İstediği nesneleri vermeden önce nesneyi göz hizanıza tutup size bakmasını sağlayıp sonra verin. Bu arada vereyim mi diye sorup kısa bir süre beklerseniz ona cevap vermesi gerektiğini, hafifçe ‘ver’ diyerek de ne cevap vermesi gerektiğini öğretmiş olursunuz. Bu ‘ver’i üçüncü bir kişinin söyleyerek model olması daha da iyi olur.
· Baloncuk yapmak göz kontağı kurmada genellikle işe yarar. Burada da aynı şekilde ‘üfleyeyim mi?’’ Üfle’ kalıbını çalışabilirsiniz.
Alıcı dili desteklemek için;
· Yönergenizi kısa net sözcüklerle verin. (al, ver, gel, bak, otur) bu, daha rahat anlamasını, daha çabuk taklit etmesini sağlayacaktır. Yönergenizi anlamazsa fiziksel yardımla yaptırın.
· Çevresinde gördüğü her şeyin adını söyleyin. Ama “bak oğlum bu top ‘şeklinde uzun cümlelerle değil, ‘bu top’ şeklinde kısaca.
· Aile albümü, resimli kitaplar, market broşürlerine birlikte bakın. Her seferinde parmağınızla gösterip’ bak dede’’ bak kek ‘diyerek bakmasını sağlayın. Ondan da göstermesini isteyin.
· Çocuğun ilgi alanlarını izleyin. Herkes ilgilendiği şey hakkında konuşmak ister. Arabalara ilgi gösteriyorsa hedef sözcüklerini ve etkinliklerini arabalarla ilgi konulardan seçin.
· Aynı eylemler için hep aynı sözcükleri tekrar tekrar kullanın. Sütünü içerken; iç, giydirirken giy, tuvaleti veya yemeği bittikçe ‘bitti’top atması için;’at’beklemesi için her seferinde;’bekle’ gibi. Çocuk ne kadar çok duyarsa taklit etmesi o kadar mümkün.
· Konuşma organları ile egzersiz. Özellikle üfleme; flüt, mum, kağıt parçaları, pipon topu, tüy vs. pipetle içme çalışmalısınız. Çocuklar nefeslerini ve konuşma organlarını koordine etmekte güçlük çekiyorlar.
· Hayvan sesleri taklit etme çalışabilirsiniz. Daha geniş tutarsak, duymaktan hoşlandığı sesleri yakalamaya çalışın. Şarkı nakaratı olabilir, şşşt sesi veya çuf çuf, düdüüüt gibi, deneyerek bulabilirsiniz.
· Oyun oynamayı öğretmelisiniz. Bunun için belki önce siz öğrenmelisiniz.

Kaynak: http://pendikrehabilitasyonmerkezi.com/haber/otizm_nedir